از زمانی که وینتون سرف (Vinton G. Cerf) از پدیده جدیدی در دنیای اطلاعات با عنوان "اینترنت " پرده برداشت بیش از 40 سال می گذرد و در این مدت تاثیرات بی‎چون و چرا و کامل اینترنت بر سبک‌های زندگی مردم روز به روز ابعاد جدیدتری به خود می گیرد به نحوی که پدیده اینترنت امروزه به صورت یکی از نمادهای فرهنگ جهانی درآمده و همه جمعیت‌ها در سراسر جوامع تحت تاثیر این فناوری منحصر به فرد روزگار می گذرانند.
اینترنت شاید بیش از تمام فناوری های دیگر در جهان و از جمله ایران توانسته در لایه‌های گوناگون خرد و کلان زندگی اجتماعی بشر وارد شود و تاثیرات عمیق و پایداری بر چگونگی زندگی جوامع داشته باشد . هم اکنون استفاده از این فناوری تا اندازه ای ضروری به نظر می رسد که حتی کشورهای جهان سومی و فقیر نیز در حال برنامه ریزی و آماده کردن زیرساخت ها برای بهره برداری هرچه بیشتر از آن هستند .
ظهور اینترنت و گذر از عصر صنعت به فناوری که تمامی ابزارهای اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی را بر پایه فناوری اطلاعات میسر کرد سبب شد تا دنیا به دهکده کوچکی تبدیل شود که تمامی جوامع بتوانند از اطلاعات و فناوریها برای ارتباط با یکدیگر استفاده کنند و در این بین ضعف در استفاده و بهره برداری از این پدیده بیانگرعقب ماندن از حرکت عصر خویش محسوب می شود.
در این گزارش سعی شده است به صورت اجمالی پدیدآمدن اینترنت در جهان و ایران تشریح شود و کاربردهای اولیه و فعلی فناوری اطلاعات بر بستر اینترنت در ایران مورد بررسی قرار گیرد.

** اینترنت چگونه متولد شد

تولد اینترنت در سال 1968 در وزارت دفاع آمریکا و در بستر جنگ سرد و براساس طرح وینتون سرف شکل گرفت که چند کامپیوتر نظامی با استانداردهای آن زمان دنیا به‎هم متصل شود تا در صورت وقوع جنگ اتمی بین آمریکا و شوروی سابق، این کامپیوترها بتوانند کماکان اطلاعات نظامی را به یکدیگر ارسال کنند اما تاریخ تولد رسمی اینترنت از سوی سازمانهای معتبر جهانی اول سپتامبر 1969 اعلام شده است.
با این حال فراگیری اینترنت و بلوغ آن برای ارتباط و گفتمان میان جوامع به بعد از اختراع وب توسط "تیم برنزلی " برمی‎گردد که مردم دنیا توانستند اطلاعات و مطالب گوناگون را به مشارکت درآورند .
هدف از تاسیس وب، پژوهش و آزمایش برای پیدا کردن روشی بود که بتوان از طریق خطوط تلفنی کامپیوترها را به هم مرتبط کرد به طوری که چندین کاربر بتوانند از یک خط ارتباطی مشترک استفاده کنند. یعنی در اصل شبکه‌ ای بسازند که در آن اطلاعات به صورت اتوماتیک بین مبدا و مقصد حتی در صورت از بین رفتن بخشی از مسیرها جابه‌جا و منتقل شوند. این تکنولوژی در رابطه با همکاری با مراکز تحقیقاتی دانشگاههای معتبر امریکا ابداع شد که در اولین پروژه 4 کامپیوتر واقع در چهار دانشگاه آمریکا به‎هم وصل شدند.
اما داستان پیدایش اینترنت به اینجا ختم نمی شود و افراد دیگری نیز در تشکیل این پدیده قرن ، سهم داشتند و هریک سنگی بر پایه و سنگهای قبلی این بنا گذاشتند تا اینترنت امروزی تحولات شگرفی را در زندگی بشر داشته باشد . از آن جمله می توان از اقدامات " پل باران " برای تشکیل و تکامل اینترنت نام برد که پایه کار اینترنت امروزی را شکل داد.
وی معتقد بود که اطلاعات و داده‌ها به صورت قطعات و بسته‌های کوچکتری تقسیم و هر بسته با آدرسی که به آن اختصاص داده می‌شود به مقصد خاص خود فرستاده می‌شود. به این ترتیب بسته‌ها مانند نامه‌های پستی می‌توانند از هر مسیری به مقصد برسند. زیرا آنها شامل آدرس فرستنده و گیرنده هستند و در مقصد بسته‌ها مجددا یک‎پارچه می‌شوند و به صورت یک اطلاعات کامل درمی‌آیند.
دانشمندی دیگر به نام " تیلور " نیز موفق شد دو کامپیوتر را در شرق و غرب آمریکا به هم متصل کند. با این اتصال انقلابی در نحوه صدور اطلاعات در دنیای ارتباطات رخ داد که نتیجه آن را امروز همگی شاهد هستیم که این شبکه به بسته‌هایی از اطلاعات که به وسیله کامپیوترهای مختلف ارسال می‌شدند، اتکا داشت.
"رِی تامیلسون " نیز از دیگر افرادی بود که اختراع ای‎میل - پست الکترونیکی - به وی نسبت داده شده است.

** اینترنت در دنیا فراگیر می شود

اوایل سال 1990 رشد استفاده از اینترنت به صورت تصاعدی در دنیا افزایش یافت که یکی از علل آن را می توان در ایجاد ابزار و موتورهای جستجو تحت تاثیر "word wide web " اعلام کرد. اما با آنکه اینترنت از ابتدا طوری بود که مبادله اطلاعات برای تازه‎واردان بسیار ساده باشد اما بزرگترین جهش در وب در سال 1993 با عرضه نخستین برنامه مرورگر وب گرافیکی " موزاییک " به وجود آمد که این نرم افزار محصول تلاش دانشجویان و استادان بخش "مرکز ملی کاربردهای ابرکامپیوتر " در دانشگاه ایلینویز آمریکا بود.
این نرم افزار امکانات اشاره و کلیک به وسیله موس را فراهم کرد و کاربران می‌توانستند صفحات وب یا مجموعه‌ای از متن و گرافیک را کنار هم بگذارند تا بتوانند آنها را روی اینترنت ببینند.
صفحات وب هر روز متولد می‌شدند و اواسط سال 1994 سه میلیون کامپیوتر در دنیا به اینترنت وصل شدند اما طبق آمارهای ارائه شده 51 درصد کاربران فعلی اینترنت در دنیا بعد از سال 1995 وارد این محیط شده‌اند.
رشد روزافزون اینترنت و ساده‎تر شدن استفاده آن همچنان ادامه یافت به نحوی که هم اکنون میلیون‌ها انسانی که از اینترنت استفاده می‌کنند نیازی ندارند که نکات فنی اینترنت را بدانند و اینترنت در نظر بیشتر کاربران منبع سرگرمی اطلاعات است .
هم اکنون بیشترین مصرف اینترنت در میان کاربران جهان پست الکترونیکی یا همان ای‎میل است که یکی از ابزارهای ارتباطی کارآمد به شمار می‌رود. پیامها از کامپیوتری به کامپیوتر دیگر با سرعت پرواز می‌کنند و منتظر می مانند تا شخص فرصت خواندن آنها را پیدا کند .
کارشناسان معتقدند که ماهانه 10 درصد به تعداد کاربران اینترنت افزوده می‌شود ولی تعداد دقیق کاربران که روزانه از آن استفاده می‌کنند مشخص نیست. طبق گزارشات سازمان های بین المللی در پنج سال اخیر تعداد کاربران اینترنت در جهان دو برابر شده و هم اکنون تعداد کاربران به مرز دو میلیارد نفر رسیده است که این گزارشات از ثبت بیشترین میزان رشد کاربران در کشورهای در حال توسعه خبر می دهند.

** سال‏شمار حضور اینترنت در ایران

ورود اینترنت به ایران به سال 1370 برمی‎گردد اما کاربرد این فناوری نوظهور به شکل گسترده تنها در چند سال اخیر میان عموم مردم مورد استفاده قرار گرفته است.
حدود 23 سال پیش یک ایرانی که کارمند دانشگاه برکلی کالیفرنیا بود اولین کامپیوتر را به نام "تهران " که محتوایش مطالب مربوط به ایران بود به شبکه اینترنت وصل می کند. وی در سال 72 نیز اولین وب سایت ایرانی را به عنوان یک پایگاه اطلاعات و منابع ایرانی در وب مستقر می کند که جزء اولین وب سایتها و وب سرورهای خارج از اروپا محسوب می شود.
اما شکل گیری اینترنت به معنای امروزی در ایران به ایجاد مرکز تحقیقات فیزیک نظری در سال 68 و اقدامات این مرکز برای همکاری و ایجاد پروژه های تحقیقاتی و علمی بین دانشگاههای ایران و مؤسسات بین المللی برمی‎گردد.
در سال 71 با تلاش های صورت گرفته از سوی این مرکز تعداد کمی از دانشگاههای ایران از جمله دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه گیلان به اینترنت وصل شدند تا با دنیای خارج ای‎میل رد و بدل کنند. در آن سالها کسی تصور امکان تجارت، خرید و فروش، پرداخت وجه، آموزش و بسیاری از کاربردهای فعلی بر بستر اینترنت را نداشت و تنها استفاده ای که از اینترنت صورت می گرفت تبادل ای‎میل بود.
پس از این سال بود که تقریبا همه ساله اقدامات و ابداعات جدیدی بر بستر اینترنت در ایران شکل گرفت که هریک از آنها توانست مبنای استفاده اقشار مختلف مردم از این پدیده قرار گیرد.
ثبت دامنه ملی دات آی آر - IR - در سال 72 یکی از اقدامات موثر در قلمرو اینترنت ایرانی محسوب می شود که توانست مشخصه ای تعیین شده برای هویت ایران در فضای اینترنت شکل دهد . این اقدام از سوی مرکز تحقیقات فیزیک نظری انجام شد که هنوز نیز تنها نهاد ثبت اسامی قلمرو دامنه های اینترنتی در ایران به رسمیت شناخته می شود. در همین سال اولین لیست ای‎میل ایرانی که موضوعی ورزشی داشت به راه افتاد تا اولین طومار ایرانیان در شبکه اینترنت راه‎اندازی شود و هزاران ایرانی از سراسر دنیا بتوانند در مورد اخبار و حوادث ورزشی ایران تبادل نظر کنند.
در سال 72 اقدام مهم دیگر تدوین و انتشار نسخه فارسی مرورگر اینترنتی "موزاییک " بود تا کاربران ایرانی بتوانند متن فارسی را در وب سایت‎ها به نمایش درآورند که پس از این اقدام محتوای روزنامه همشهری برای اولین بار به زبان فارسی روی وب قرار گرفت.
مرکز تحقیقات فیزیک نظری در سال 73 توسط یک مودم 9600 بیتی با دانشگاه وین در اتریش برای اولین بار یک لینک IP تمام‎وقت اینترنت برقرار کرد و در اولین فرصت حدود هجده دانشگاه و مؤسسه تحقیقاتی از طریق مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات به اینترنت دسترسی پیدا کردند. در همین سال بود که به‎دنبال اتصال به اینترنت، موسسه "ندا رایانه " فعالیت خود را به‎عنوان اولین ISP در ایران آغاز کرد.
اولین مجله اینترنتی ایرانی در سال 74 در وب منتشر شد و در همین سال نیز مجلس شورای اسلامی تاسیس شرکت امور ارتباطات دیتا را تحت نظر شرکت مخابرات ایران تصویب کرد تا تصدی توسعه خدمات دیتا در سطح کشور به‏طور انحصاری در اختیار این شرکت قرار گیرد. از دیگر اتفاقات فراموش نشدنی سال 74 می توان به پخش زنده اینترنتی اولین مسابقه فوتبال ( ایران- عربستان در تهران) توسط صدا و سیما به‎طور زنده در اینترنت و از طریق وب سایتی در انگلستان اشاره کرد.
در سال 75 طبق اعلام موسسات جهانی حدود 2 هزار نفر در ایران کاربر اینترنت می شوند که با توجه به سرعت دسترسی پایین و پهنای باند چند بیت در ثانیه تنها موفق به ارسال و دریافت ای‎میل می شدند.
به گفته کارشناسان کاربردهای اینترنت در سالهای اول ورود به ایران تنها مربوط به ارسال و دریافت ای‎میل متن در حد چند کیلوبیت می شد و برای ارسال یک عکس دو هزار کیلوبیتی کاربر باید حدود دو ساعت زمان صرف می کرد. در آن سالها بیشترین سرعت اینترنت حداکثر 64 کیلوبیت در ثانیه بود.
از این سال به بعد رفته رفته اینترنت نمود پررنگ‌تری در جامعه ایرانی پیدا کرد به نحوی که در سال 76 برای اولین بار در تاریخ انتخابات ایران،‌ نامزدهای ریاست جمهوری وب سایت های رسمی خود را منتشر کردند تا فعالیتهای تبلیغاتیشان را به خارج از ایران گسترش دهند و خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران اخبار خود را از طریق وب سایت انتشار داد.
در سال 76 همچنین برای توسعه پهنای باند اینترنتی، مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات از طریق یک لینک جدید 128 کیلوبیتی به ماهواره Archway در شهر میلان ایتالیا وصل می شود که بعد از این اتصال وضع اینترنت در دانشگاههای کشور کمی بهتر شد که چند ماه بعد ظرفیت این اتصال به نقطه اشباع رسید و در سال 77 این سرعت اتصال به 512 کیلوبیت در ثانیه ارتقا یافت.
در این سال شمار مشترکان اینترنت در ایران 5 هزار نفر تخمین زده شد و پروژه یونیکد نیز با قرارداد شورای‌عالی انفورماتیک و با نظارت و مدیریت فنی دانشگاه صنعتی شریف تحت عنوان " فارسی وب " آغاز شد که هدف آن گنجاندن کامل و جامع الفبای فارسی در استاندارد یونیکد، نشر فارسی در کامپیوتر به ویژه اینترنت و وب و استاندارد سازی بود تا مشکل فونت های غیراستاندارد موجود در نرم افزارهای ایرانی حل شود که در اواخر سال 79 ایران به‎طور رسمی عضو کنسرسیوم یونیکد شد.
آغاز اولین پدیده وبلاگ نویسی در ایران نیز به سال 80 برمی‎گردد و اولین سرویس وبلاگ نویسی ویژه فارسی زبانان "پرشین بلاگ " در ایران آغاز به‏ کار می کند که هدف تیم ارائه دهنده این سرویس مجانی ایجاد محیطی کاملا فارسی از جمله متن‎نویس سازگار با زبان فارسی، تقویم شمسی و سیستم نظرخواهی فارسی و متمرکز کردن وبلاگ نویسان فارسی زبان در یک سایت و در نتیجه افزایش بینندگان این وبلاگها است که در عرض هفت ماه نزدیک به 21 هزار ایرانی برای استفاده از این سرویس ثبت‎نام می کنند.

** ایران نخستین کشور خاورمیانه که به اینترنت وصل شد

‌سیاوش شهشهانی ‌استاد فیزیک دانشگاه شریف و مسئول اسبق ثبت پسوند ملی ایران در پژوهشگاه دانش های بنیادی ایران در گفت‎وگویی اعلام کرده که ایران اولین کشور خاورمیانه بود که به اینترنت وصل شد. وی می گوید که در آن زمان بسیاری از سازمان های خارجی از کمک به ایران خودداری کردند اما با این وجود اینترنت در ایران شکل گرفت.
شهشهانی معتقد است که از سال 68 تب ای‎میل و اینترنت در اکثر دانشگاههای کشور فراگیر شده بود اما زمانی که اینترنت به معنای واقعی وارد کشور شد به سال 70 برمی‎گردد.
وی با تاکید بر اینکه در مرکز تحقیقات فیزیک نظری به این نتیجه رسیدیم که پست الکترونیک برای یک مرکزتحقیقاتی که می‌خواهد با دانشگاههای دنیا ارتباط داشته باشد ضرورتی اجتناب‌ ناپذیر است، گفته است که به دلیل شرایط پس از جنگ، برنامه گسترش ارتباط با دانشگاه‌های خارجی مورد نظر بود و یکی از سرلوحه‌های مرکز تحقیقات به‎شمار می‌آمد . به همین دلیل ای‎میل ارزان‌ترین و سریع‌ترین روشی بود که مورد توجه قرار گرفت.
وی در مورد اولین اتصال ایران به شبکه اینترنت نیز گفته است که اواخر سال 1992 میلادی از طریق اتصال تلفنی به دانشگاه لینس اتریش وصل شدیم که بعد‌ها با یک خط استیجاری به دانشگاه وین اتریش که آن زمان از نقاط اصلی اتصال به شبکه بود وصل شدیم.
به گفته دکتر شهشهانی اواخر سال 93 میلادی پروتکل IP/ICP در ایران راه‌اندازی شد که امکان اتصال به شبکه اینترنت را فراهم کرد و ایران حدود یک سال بعد از دانشگاههای اروپایی به شبکه اینترنت وصل شد.
وی سرعت اتصال در آن سال را بسیار کم عنوان کرد و گفت: کل ظرفیت اتصال کشور 9.8 کیلوبیت در ثانیه بود البته در آن زمان هنوز سرویس‌های Web و فایل‌های گرافیکی راه نیفتاده بود و همین سرعت 9.8 کیلوبیتی برای تبادل ای‎میل کفایت می‌کرد.
این درحالی است که به گفته مسئولان فعلی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هم اکنون ایران در بحث میزان تامین پهنای باند اینترنت در منطقه خاورمیانه در رده های آخر قرار دارد اما از لحاظ رشد کاربران اینترنتی طی ده سال گذشته رتبه دوم منطقه را به خود اختصاص داده است.

** نگاهی به تعداد کاربران اینترنت در ایران و جهان

طبق سرشماری های انجام شده در سال 1996 تعداد کاربران اینترنت در جهان 36 میلیون نفر بود که حدود 9 دهم درصد از جمعیت کل دنیا را تشکیل می دادند و در این سال شمار کاربران ایران 2 هزار نفر تخمین زده شده است.
در سال 97 میلادی تعداد کاربران اینترنت در جهان 76 میلیون نفر یعنی 1.8 درصد جمعیت جهان بود که شمار کاربران ایرانی 5 هزار نفر تخمین زده شده است.
در سال 98 تعداد کاربران اینترنت در جهان 147میلیون نفر یعنی 3.6 درصد جمعیت جهان و شمار کاربران ایرانی 22 هزار نفر تخمین زده شد.
در سال 99 تعداد کاربران اینترنت در جهان 195میلیون نفر یعنی 4.6 درصد جمعیت جهان برآورد شد که سهم کاربران ایرانی 48 هزار نفر بوده است.
در سال 2000 میلادی تعداد کاربران اینترنت در جهان 368 میلیون نفر یعنی 6 درصد جمعیت جهان و شمار کاربران ایرانی 132 هزار نفر تخمین زده شده است.
در سال 2001 تعداد کاربران اینترنت در جهان 531 میلیون نفر یعنی 8.5 درصد جمعیت جهان برآورد گردید که از این تعداد، شمار کاربران ایرانی 418 هزار نفر برآورد می‌شود.
پس از این سال شمار کاربران اینترنت در ایران روند سریعتری به خود گرفت به نحوی که درسال 2002 حدود یک میلیون و 500 هزار نفر کاربر اینترنت در کشور وجود داشت و در سال 2005 این آمار تخمینی به 15 میلیون نفر رسید. هم اکنون نیز شمار کاربران اینترنت حدود 25 میلیون نفر اعلام شده است.