سیاره ای که تنها زیستگاه بشری است؛ متشکل از بخشهای مختلف، با اکوسیستم های گوناگون می باشد که محیط زیست را تشکیل می دهد. لازمه داشتن محیط زیستی سالم، تعادلی است که می بایست میان این اکوسیستم ها حاکم باشد.
به هم خوردن تعادل میان مجموعه عوامل طبیعی کره زمین همچون هوا، آب، اتمسفر، کوهها و بیابان ها، گونه های گیاهی و جانوری همه و همه بحران غیر قابل کنترلی را پیش روی ساکنین زمین قرار خواهد داد که به نابودی طبیعت و موجودات روی زمین ختم خواهد شد.
بشر امروز با واژه هایی چون " بیابان" ،" بیابان زایی" و " بیابان زدایی" بیش از پیش مواجه است. معنی لغوی بیابان یعنی سرزمین پهناور وبی آب وعلف. اما درتعریف علمی؛ صاحبنظران شرایط خاصی مانند مقدار باران ، مقدار تبخیر وتعرق سالانه، پوشش گیاهی وغیره را در نظرمی گیرند.
بنابر این برخی کارشناسان؛ مناطقی را که درآن آب وپوشش گیاهی کم است مناطق خشک می گویند و برخی دیگر مناطقی را که دارای بارش های جوی کمتر از مقدار تبخیر وتعرق مطلق هستند را مناطق خشک می نامند. گروهی نیز همه این شرایط (مقدار باران وپوشش گیاهی، آب قابل استفاده محدود، مقدارریزش های جوی کمتر ازتبخیروتعرق سالانه)را درنظر می گیرند.
با این وجود از آنجایی که ویژگی های مناطق خشک متنوع است نمی توان تعریف دقیقی از آنها ارائه داد .
برای بیابان تعاریف متعددی مطرح شده ‌که اغلب در بیان دو ویژگی عمده " کمبود بارش " و" تبخیر زیاد" مشترک می باشند. پس باید گفت:" بیابان به سرزمین گسترده‌ای از منطقه خشک و کم‌باران در جغرافیای کره زمین گفته می‌شود که به خاطر بارندگی بسیار کم در طول سال، دارای پوشش گیاهی کمی می باشد".
بیابان ها که بیش از یک پنجم خشکی های زمین را پوشانده اند، دارای هوای خیلی گرم و خشک(در طول روز) و یا خیلی سرد و خشک، درطول شب، هستند.
بیابانهای گرم و خشک نزدیک به مدار راس السرطان یا مدار راس الجدی ( مناطق گرمسیری و نزدیک مناطق استوایی) قرار دارند و بیابان های سرد مانند بیابان گویی در آسیا و گرینلند در نزدیک قطب جنوب هستند.
بزرگترین بیابان در کره زمین، صحرای آفریقا در شمال آفریقا است و خشک ترین بیابان ها، بیابان آتاکاما در شمال شیلی در آمریکای جنوبی و کویر لوت در شرق ایران هستند.
برخی معتقدند کاربرد کویرلوت با توجه به تعاریف مطرح شده برای بیابان و کویر غلط می باشد.اگر چه عامه مردم اصطلاح کویر را به جای بیابان بکار می برند، اما بین بیابان و کویر تفاوت اساسی وجوددارد.
بیابان همانطور که از تعریف آن بر می آید، به بخشی از مناطق خشک می گویند که دارای بارندگی کمتر از 50 میلیمتر؛ یا حتی چندسال فاقد باران بوده که با کم آبی وتبخیر شدید و پوشش گیاهی بسیار ضعیف مواجه است.
در حالی که کویر به زمین هایی از جنس رس پف کرده گفته می شود که با داشتن شوری و نمک بسیار شدید گیاهی در آن نمی تواند رشد کند.اصطلاحا به کویرها، نمکزار نیز گفته می شود.
متاسفانه جهان در عصر حاضر با یک بی نظمی و عدم تعادلی در اکوسیستم خود مواجه گردیده که روز به روز، در حال گسترش است. بیابان زایی، کمبود آب، آب شدن یخچالها و مواردی از این نوع نشات گرفته از همین؛ عدم تعادل ها می باشد.
با توجه به اینکه " بیابان‌زایی " سومین بحران فراروی بشر در قرن بیست و یکم نامگذاری شده است ، تلاش همه جهانیان را برای حل این بحران می طلبد. زیرا خشکی‌های زمین، متأثر از این فرآیند تخریب کننده ، کارایی خود را از دست می دهد.
این معضل علاوه بر خراش و فرسایش پوسته‌ بیرونی طبیعت، با به وجود آوردن ریزگردها تاثیرات مخربی بر سرمایه‌های زیستی و میراث مشترک ملت ها و تمدن آنها می گذارد.
پر واضح است که هر سرزمینی ظرفیتی دارد که اگر بیش از اندازه مورد بهره برداری قرار گیرد، تعادل طبیعی خود را از دست خواهد داد .
متاسفانه این روزها فعالیت انسانی، خصوصا رفتارهای نابخردانه موجب گسترش بیابانها شده است." بیابان زایی" با تغییرات منابع گیاهی و خاک همراه است که در نهایت زندگی طبیعی گونه های گیاهی ، جانوری و انسانی را با خطر جدی مواجه خواهد کرد.
برای پیشگیری این بحران می بایست در پی راه حلی نتیجه بخش بود. مناسب ترین راه حل بیابان زدایی، شامل حفاظت از پوشش گیاهی موجود و افزایش فضای سبز و پوشش گیاهی در منطقه بیابانی است که اهم آن شامل مواردی چون پخش سیلاب و آب(کنترل سیلاب حاصل از بارندگی در سال های پر باران، و پخش و بهره گیری از آن) ، تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود ، بهره گیری از متدهای ذخیره نزولات(متدهایی که موجب کنترل هرز آب ، ثبت آب و نهایتاً نفوذ در محل نزول باران می گردد) و احیاء شوره زارها (حذف آب در سر شاخه ها و نفوذ آب توسط پروژه های آبخیزداری ازجمله سدهای کوچک، گور آب و پخش آب) می شود.
احاطه بحران های جدی از جمله خشکسالی و تبعاتش که از آن به عنوان بحران بیابان زایی نام برده می شود؛ بشر امروز را به فکر واداشته تا به شکل های گوناگون در صدد رفع این مشکل برآید ، به همین دلیل پانزده سال پیش یک روز به نام " روز جهانی بیابان زدایی" نامگذاری شد.
امسال روز هفدهم ژوئن، جهان به پیشواز پانزدهمین سال آیین نکوداشت روز جهانی مقابله با بیایان زایی و کاهش اثرات خشکسالی می رود.
کره زمین تنها سیار ای است که قابلیت زیست و قدرت باروری خود را به واسطه خاک و حضور موجودات ریز نهفته در خاک، داراست .به همین دلیل شعار امسال در " روز جهانی بیابان زدایی " بر مبنای نقش مهم خاک و مقدس بودن آن، با عنوان " هرجا که خاک بهبود یابد، زندگی هم بهبود می‌یابد " انتخاب شده است.
اغراق نیست که گفته شود خاک بستری برای حیات و رشد و نمو است، پس باید در جهت پاسداری از آن کوشید.