معرفی وبلاگ
دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 4525016
تعداد نوشته ها : 10297
تعداد نظرات : 320
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي
2 ـ اصل نفی سبیل: از دیگر اصول سیاست خارجی امام خمینی نفی سلطه گری و سلطه پذیری است. ایشان برای حیات زیر سلطه غیر ارزشی قایل نمی شوند بلکه ارزش حیات را به آزادی و استقلال می دانند و با توجه به آیه شریفه «لن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا» (1) که می فرماید خداوند سلطه ای برای کافران بر مومنان قرار نداده اذعان می دارند که:
ما منطقمان منطق اسلام این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد. نباید شما تحت سلطه غیر بروید. ما هم می خواهیم نرویم زیر سلطه. (2)
3 ـ دفاع از کیان اسلام و مسلمانان: ایشان برنامه سیاست خارجی ایران را برنامه اسلام ذکر می کنند و می فرمایند:
ما برای دفاع از اسلام و ممالک اسلامی و استقلال ممالک اسلامی در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است وحدت کلمه مسلمین است اتحاد ممالک اسلامی است.... (3)
و در جای دیگری دفاع از همه مسلمین را لازم می دانند:
ما کشور را کشور ایران نمی دانیم ما همه ممالک اسلامی را از خودمان می دانیم مسلم باید این طور باشد. ما دفاع از همه مسلمین را لازم می دانیم. (4)
4 ـ اصل احترام متقابل و عدم دخالت در امور یک دیگر: امام در این مورد قایل به این است که اسلام برای همه و دلسوز برای بشر است و ما همه تابع اسلام و دلسوز برای بشر هستیم. به این معنا که «ما با هیچ ملتی بد نیستیم اسلام آمده بود برای تمام ملل برای ناس... ما اعلام می کنیم که نظر تجاوز به هیچ یک از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی نداریم...» (5)
ایشان در جای دیگری فرمودند:
ملت ایران اجازه نمی دهد که هیچ مملکتی در امور داخلی او دخالت کند و آزادی و استقلال خودش را حفظ می کند و با تمام کشورها هم به طور متقابل عمل خواهد کرد. (6)
حضرت امام در موارد متعدد به این مساله (روابط حسنه و متقابل) در سیاست خارجی اشاره کرده اند.
وقتی خبرنگار مجله آمریکایی تایم از ایشان می پرسد که: در جمهوری اسلامی به طور کلی سیاست خارجی شما چگونه خواهد بود امام در پاسخ می فرمایند:
جمهوری اسلامی ما با تمام ممالک روابط حسنه دارد و احترام متقابل قایل است در صورتی که آنها هم احترام متقابل قایل باشند. (7)
5 ـ اصل نفی ظلم و حمایت از مظلوم: امام خمینی با استناد به سیره انبیا ملت اسلام را پیرو مکتبی می دانست که برنامه آن در دو کلمه «نه ستم کنید نه مورد ستم قرار گیرید؛ لا تبظلمون و لا تةظلمون» خلاصه می شود. (8)
امام در بیانات خود در جمع سفرا در تاریخ 59 11 22 فرمودند:
ما نه ظلم خواهیم کرد؛ و نه مظلوم خواهیم واقع شد. (9)
در واقع امام می خواهد تا با ابرقدرتها و ظالمان مخالفت شود. ایشان سازش با ظالم را ظلم به مظلومان و ظلم به شرع و خلاف رای انبیا دانست:
ما تحت رهبری پیغمبر اسلام این دو کلمه را می خواهیم اجرا کنیم؛ نه ظالم باشیم و نه مظلوم... (10)
6 ـ اصل نه شرقی نه غربی: این اصل که در واقع یکی از شعارهای اساسی مردم در بحبوحه انقلاب بود و برگرفته از سخنان امام خمینی (ره) که در موارد متعددی به این مسئله اشاره کرده اند:
ملت ایران بدون اتکا به غرب و شرق می خواهد روی پای خود بایستد و بر سرمایه های مذهبی و ملی خود استوار باشد. (11)
در جای دیگری به معنای این شعار توجه می دهند:
که این که جوانان ما می گویند: «نه شرقی نه غربی» معنایش این است که هیچ کدام در ایران دخالت نکنند و این کاملا بجا و بحق است. (12)
در واقع ایشان به دنبال دولت اسلامی آزاد و مستقل است که فارغ از گرایش به سوی غرب و شرق باشد و تعادل قوا در این منطقه از جهان حفظ شود.
اهداف سیاست خارجی از دیدگاه امام
1 ـ استقلال: این مفهوم به رغم فشارهای بین المللی و بحران های داخلی به معنای انزوای ایران نبود بلکه امام خمینی حریم واقعی ملت ایران و حقوق و حرمت پایمال شده آنها را دایما مورد تاکید قرار داده و هر نوع رابطه ای را در مرز اصطکاک با این اصل مورد ارزش یابی منفی یا مثبت قرار می دادند.
در واقع استقلال سیاسی از اصولی به شمار می رود که تامین کننده عزت جامعه اسلامی است. امام خمینی ریشه های آسیب به استقلال را فکری فرهنگی ارزیابی نموده و بزرگترین وابستگی ملت مستضعف به ابرقدرت ها و مستکبران را وابستگی فکری و درونی دانست که دیگر وابستگی ها از آن سرچشمه می گیرد.
ایشان راهکار حصول به مقصود و کسب استقلال فکری و رهایی از وابستگی را در دریافتن مفاخر ماثر ملی فرهنگی می دانست و بزرگترین فاجعه برای ملت ما را وابستگی فکری می دانست که گمان می کنیم همه چیز از غرب است و ما در همه ابعاد فقیریم و باید از خارج وارد کنیم. (13)
البته وقتی سخن از استقلال در سیاست خارجی یک کشور به میان می آید منظور استقلال در سه مرحله سیاست گذاری تصمیم گیری و اجرای تصمیم است که مصادیق آن در زمینه های سیاسی فرهنگی اقتصادی دفاعی و غیره ظاهر می شود. هرچند در نگاه اول استقلال سیاسی با اهمیت به نظر می رسد اما از دیدگاه امام (ره) استقلال فرهنگی مهمتر از آن است. (14)
بنابراین برای دستیابی به استقلال باید به خود باوری فکری و خودیابی دست یافت. امام در این باره می فرمایند:
اساس باور این دو مطلب است: باور ضعف و سستی و ناتوانی و باور قدرت و قوه و توانایی اگر ملت این باور را داشته باشد که ماتوانیم در مقابل قدرت های بزرگ بایستیم این باور اسباب این می شود که توانایی پیدا می کنند و در مقابل قدرت های بزرگ ایستادگی می کنند. (15)
البته ایشان از وابستگی اقتصادی که به وابستگی سیاسی می انجامد نیز غافل نشده و توصیه می کردند که باید از جهت اقتصادی نیز فارغ شویم. در رابطه با عدم وابستگی اقتصادی نیز فرمودند:
کار کردن شما و فعال بودن شما علاوه بر ارزش های مادی و معنوی که برای شما دارد کشور شما را از وابستگی نجات می دهد. (16)
امام در پاسخ خبرنگاری که از ایشان سوال کرده بود که سیاست خارجی جمهوری اسلامی به ویژه در رابطه با ابرقدرت ها چه خواهد بود فرمودند:
سیاست دولت اسلامی حفظ استقلال آزادی ملت و دولت و کشور و احترام متقابل بعد از استقلال تمام خواهد بود و فرقی بین ابر قدرت ها و غیر آنها نیست. (17)
در نهایت امام استمرار استقلال سیاسی اجتماعی اقتصادی و امنیت کشور را وابسته به قوای نظامی و انتظامی دانسته و از آنها به منزله رکن استقلال کشور یاد می نماید. (18)
2 ـ وحدت امت اسلامی: ایشان وحدت بین مسلمانان و مستضعفان و دیگر دولت های اسلامی را چاره ساز گرفتاری ها می دانست و از سران کشورهای اسلامی می خواست تا در برابر دشمن خارجی توحید کلمه داشته باشند:
هان ای مسلمانان جهان و مستضعفان تحت سلطه ستمگران به پاخیزید و دست از اتحاد به هم دهید و از اسلام و مقدرات خود دفاع کنید و از هیاهوی قدرتمندان نهراسید.... (19)
3 ـ کمک به نهضت های آزادی بخش: از دیدگاه امام خمینی برای رهایی مستضعفان از شر فساد و برخورداری از یک زندگی شرافتمندانه انسانی باید مستضعفان دست در دست یک دیگر داده و قدرت مستکبران را محدود نمایند و در این راه سیاست ایران بر حمایت از آنهاست:
جمهوری اسلامی ایران هم در کنار شما و هم در کنار همه مسلمانان بلکه در کنار همه مستضعفان جهان خواهد بود. (20)
و در ارتباط با کمک به نهضت های آزادی بخش جهان می فرمایند:
ملت آزاده ایران هم اکنون از ملت های مستضعف جهان در مقابل آنان که منطقشان توپ و تانک و شعارشان سر نیزه است کاملا پشتیبانی نماید. ما از تمام نهضت های آزادی بخش در سراسر جهان که در راه خدا و حق و حقیقت و آزادی مبارزه می کنند پشتبیانی می کنیم. (21)
و در جای دیگر درباره حمایت از این جنبش ها تا رسیدن به جامعه آزاد می گویند:
من بار دیگر از تمام جنبش های آزادی بخش جهان پشتیبانی می نمایم و امیدوارم تا آنان برای تحقق جامعه آزاد خویش پیروز شوند. امید است دولت اسلامی در مواقع مقتضی به آنان کمک نماید. (22)
4 ـ روابط حسنه مدارا و مسالمت آمیز: امام در این ارتباط می فرمایند:
با همه دولت ها به طور مدارا رفتار می کنیم و هیچ وقت میل نداریم که با خشونت رفتار کنیم.... (23)
و حتی ایشان صلح و زندگی مسالمت آمیز با مردم دنیا را با زندگی در بین مردم جهان می آمیزند و می گویند:
ما صلح می خواهیم. ما با همه مردم دنیا صلح می خواهیم باشیم. ما می خواهیم مسالمت با همه دنیا داشته باشیم. ما می خواهیم در بین مردم دنیا زندگی بکنیم. (24)
5 ـ روابط بر پایه مبانی اسلامی و انسانی: ایشان با آوردن این نکته که روابط انسانی با هیچ جا مانعی ندارد و ما با ملت ها خوب هستیم (25) می فرمودند:
باید روابط بن ملت ها بر پایه مسائل معنوی باشد و در این رابطه بعد مسافت تاثیری ندارد و چه بسا کشورهایی که همجوار هستند اما رابطه معنوی بین آنها نیست؛ بنابراین روابط دیگر هم نمی تواند مثمر ثمر باشد. ما روابطمان با کشورها بنا بر مبانی اسلام خواهد بود. (26)
رابطه مبانی اصول و اهداف
در پایان بحث باید به این مطلب اشاره کرد که با توجه به فرض گرفتن این مساله که سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارای مبناست این مبانی در اصول و نیز اهداف تاثیرگذار است؛ بنابراین با توجه به مبانی مورد استفاده امام درباره سیاست خارجی اصولی چون دفاع از مستضعفان و یاری مظلومان و... از آن مستفاد شده است. همچنین درباره رابطه اصول با اهداف باید اشاره کرد که هر چند ممکن است در مواردی معدود اصول با اهداف تزاحم پیدا کند؛ مثلا در مورد ایجاد وحدت بین مسلمانان لوازمی وجود دارد که در برخی مواضع با اصول تحدیدکننده مسئولیت های فراملی اصطکاک پیدا می کند. در واقع نخست باید اصول و اهداف اثبات کننده مسئولیت های فراملی را در مقابل اصول و اهداف تحدید کننده این گونه مسئولیت ها قرار دهیم اما باید توجه داشت که موارد تزاحم کم است و حتی در این موارد معدود نیز می توان به گونه ای بین اصول و اهداف سازش برقرار نمود.
جمع بندی
سیاست خارجی همواره از مناقشه برانگیزترین حوزه های سیاست گذاری بوده است. در این عرصه عوامل گوناگونی تاثیر می گذارند که در انقلاب اسلامی حضرت امام دارای جایگاه ویژه ای در تبیین اصول و مبانی سیاست خارجی هستند.
در این نوشتار پس از بحث درباره مفهوم شناسی سیاست خارجی به طور اعم و سیاست خارجی ایران به ویژه به بحث درباره اصول مبانی و اهداف سیاست خارجی از دیدگاه امام خمینی پرداخته شد.
در واقع آنچه در میان اصول مبانی و اهدف گفته شده از دیدگاه ایشان بارز بود و جلب توجه می کرد و سیاست خارجی ایران را تشکیل می داد عبارت بودند از: استقلال صدور انقلاب اتحاد امت اسلامی احترام به حقوق متقابل نفی ظلم اصل نفی سبیل روابط حسنه و مسالمت آمیز با دیگران دفاع از کیان اسلام و مسلمین سیاست نه شرقی نه غربی گسترش روابط بنا بر مبانی اسلامی و انسانی و کمک به نهضت های آزادی بخش. همچنین در زمینه اصول سیاست خارجی تلاش شد تا تقدم و تاخر اصول نیز رعایت شود.
در رابطه با هر یک از این موارد به نمونه ای از سخنان امام خمینی اشاره شد و شاید بتوان به این مطلب اذعان کرد که در برخی از موارد دیدگاه ایشان از ساختار و حقوق بین الملل موجود فراتر می رود. از جمله قرائت ایشان از اسلام که اسلام ناب محمدی (ص) را در نظر داشتند در مقابل اسلام آمریکایی و همچنین ویژگی های دیگری مانند: ظلم ستیزی و سازش ناپذیری مبارزه و ایستادگی در برابر مستکبران و ستمگران که در تضاد با آنها بود.
در پایان نیز به رابطه اصول با اهداف و نیز مبانی با اصول به صورت اجمال پرداخته شد.
پی نوشت ها:
1 ـ نسا (4) آیه 141
2 ـ بیانات امام خمینی در مورد ماموریت شاه برای اجرای طرح های استعماری اقتصادی فرهنگی (20 7 57) صحیفه نور ج 2 ص 139
3 ـ بیانات امام خمینی در جمع کلیه سفرا کارداران و... (62 11 18) صحیفه نور ج 18 ص 221
4 ـ اعلامیه مشترک آیات عظام امام خمینی نجفی مرعشی و... (1343) صحیفه نور ج 1 ص 84
5 ـ آیین انقلاب اسلامی پیشین ص 409 ـ407
6 ـ مصاحبه خبرنگار روزنامه دانمارکی (5 9 57) صحیفه نور ج 22 ص 146
7 ـ مصاحبه خبرنگار مجله آمریکایی تایم (30 9 57) صحیفه نور ج 22 ص 156
8 ـ آیین انقلاب اسلامی: گزیده ای از اندیشه و آرای امام خمینی (تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی 1374) ص 395 ـ390
9 ـ بیانات امام خمینی در جمع سفرا (22 11 59) صحیفه نور ج 14 ص 68
10 ـ همان ص 66
11 ـ مصاحبه امام خمینی با روزنامه اونیتا ارگان حزب کمونیست ایتالیا (62 10 1) صحیفه نور ج 4 ص 95
12 ـ بیانات امام خمینی در دیدار با سفیر شوروی (19 11 57) صحیفه نور ج 7 ص 89
13 ـ کاظم قاضی زاده اندیشه های فقهی سیاسی امام خمینی (تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری 1377) ص 501
14 ـ محمد ستوده امام خمینی و مبانی نظری سیاست خارجی فصلنامه علوم سیاسی سال دوم ش پنجم تابستان 78 ص 271
15 ـ همان ص 271؛ در جستجوی راه از کلام امام (دفتر بیست و دوم) فرهنگ و تعلیم و تربیت (تهران: امیرکبیر 1364) ص 205
16 ـ کاظم قاضی زاده پیشین ص 510
17 ـ مصاحبه امام خمینی با خبرنگاران برزیل انگلیس تایلند و... (58 8 18) صحیفه نور ج 3 ص 89
18 ـ کاظم قاضی زاده پیشین ص 512.
19 ـ پیام امام خمینی به مناسبت شهادت قدوسی و دستگردی (60 6 15) صحیفه نور ج 15 ص 126 ـ125
20 ـ دیدار با اعضای شورای مرکز حزب الله لبنان (66 12 9) صحیفه نور ج 20 ص 184
21 ـ پیام امام خمینی به مناسبت ولادت و هجرت حضرت محمد(ص) (58 11 15) صحیفه نور ج 11 ص 259
22 ـ پیام امام به مناسبت دومین سالگرد پیروزی انقلاب (59 11 22) صحیفه نور ج 14 ص 63
23 ـ بیانات امام خمینی در جمع گروهی از پرسنل وزارت راه و ترابری (62 5 11) صحیفه نور ج 18 ص 56
24 ـ بیانات امام خمینی در جمع آقایان سیدعلی خامنه ای و... (64 11 21) صحیفه نور ج 19 ص 274
25 ـ بیانات امام خمینی در جمع کارمندان و کارکنان شهرداری اهواز (58 8 17) صحیفه نور ج 10 ص 165
26 ـ بیانات امام خمینی در جمع هیات نیوزیلندی (58 3 31) صحیفه نور ج 7 ص 164
ما منطقمان منطق اسلام این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد. نباید شما تحت سلطه غیر بروید. ما هم می خواهیم نرویم زیر سلطه. (2)
3 ـ دفاع از کیان اسلام و مسلمانان: ایشان برنامه سیاست خارجی ایران را برنامه اسلام ذکر می کنند و می فرمایند:
ما برای دفاع از اسلام و ممالک اسلامی و استقلال ممالک اسلامی در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است وحدت کلمه مسلمین است اتحاد ممالک اسلامی است.... (3)
و در جای دیگری دفاع از همه مسلمین را لازم می دانند:
ما کشور را کشور ایران نمی دانیم ما همه ممالک اسلامی را از خودمان می دانیم مسلم باید این طور باشد. ما دفاع از همه مسلمین را لازم می دانیم. (4)
4 ـ اصل احترام متقابل و عدم دخالت در امور یک دیگر: امام در این مورد قایل به این است که اسلام برای همه و دلسوز برای بشر است و ما همه تابع اسلام و دلسوز برای بشر هستیم. به این معنا که «ما با هیچ ملتی بد نیستیم اسلام آمده بود برای تمام ملل برای ناس... ما اعلام می کنیم که نظر تجاوز به هیچ یک از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی نداریم...» (5)
ایشان در جای دیگری فرمودند:
ملت ایران اجازه نمی دهد که هیچ مملکتی در امور داخلی او دخالت کند و آزادی و استقلال خودش را حفظ می کند و با تمام کشورها هم به طور متقابل عمل خواهد کرد. (6)
حضرت امام در موارد متعدد به این مساله (روابط حسنه و متقابل) در سیاست خارجی اشاره کرده اند.
وقتی خبرنگار مجله آمریکایی تایم از ایشان می پرسد که: در جمهوری اسلامی به طور کلی سیاست خارجی شما چگونه خواهد بود امام در پاسخ می فرمایند:
جمهوری اسلامی ما با تمام ممالک روابط حسنه دارد و احترام متقابل قایل است در صورتی که آنها هم احترام متقابل قایل باشند. (7)
5 ـ اصل نفی ظلم و حمایت از مظلوم: امام خمینی با استناد به سیره انبیا ملت اسلام را پیرو مکتبی می دانست که برنامه آن در دو کلمه «نه ستم کنید نه مورد ستم قرار گیرید؛ لا تبظلمون و لا تةظلمون» خلاصه می شود. (8)
امام در بیانات خود در جمع سفرا در تاریخ 59 11 22 فرمودند:
ما نه ظلم خواهیم کرد؛ و نه مظلوم خواهیم واقع شد. (9)
در واقع امام می خواهد تا با ابرقدرتها و ظالمان مخالفت شود. ایشان سازش با ظالم را ظلم به مظلومان و ظلم به شرع و خلاف رای انبیا دانست:
ما تحت رهبری پیغمبر اسلام این دو کلمه را می خواهیم اجرا کنیم؛ نه ظالم باشیم و نه مظلوم... (10)
6 ـ اصل نه شرقی نه غربی: این اصل که در واقع یکی از شعارهای اساسی مردم در بحبوحه انقلاب بود و برگرفته از سخنان امام خمینی (ره) که در موارد متعددی به این مسئله اشاره کرده اند:
ملت ایران بدون اتکا به غرب و شرق می خواهد روی پای خود بایستد و بر سرمایه های مذهبی و ملی خود استوار باشد. (11)
در جای دیگری به معنای این شعار توجه می دهند:
که این که جوانان ما می گویند: «نه شرقی نه غربی» معنایش این است که هیچ کدام در ایران دخالت نکنند و این کاملا بجا و بحق است. (12)
در واقع ایشان به دنبال دولت اسلامی آزاد و مستقل است که فارغ از گرایش به سوی غرب و شرق باشد و تعادل قوا در این منطقه از جهان حفظ شود.
اهداف سیاست خارجی از دیدگاه امام
1 ـ استقلال: این مفهوم به رغم فشارهای بین المللی و بحران های داخلی به معنای انزوای ایران نبود بلکه امام خمینی حریم واقعی ملت ایران و حقوق و حرمت پایمال شده آنها را دایما مورد تاکید قرار داده و هر نوع رابطه ای را در مرز اصطکاک با این اصل مورد ارزش یابی منفی یا مثبت قرار می دادند.
در واقع استقلال سیاسی از اصولی به شمار می رود که تامین کننده عزت جامعه اسلامی است. امام خمینی ریشه های آسیب به استقلال را فکری فرهنگی ارزیابی نموده و بزرگترین وابستگی ملت مستضعف به ابرقدرت ها و مستکبران را وابستگی فکری و درونی دانست که دیگر وابستگی ها از آن سرچشمه می گیرد.
ایشان راهکار حصول به مقصود و کسب استقلال فکری و رهایی از وابستگی را در دریافتن مفاخر ماثر ملی فرهنگی می دانست و بزرگترین فاجعه برای ملت ما را وابستگی فکری می دانست که گمان می کنیم همه چیز از غرب است و ما در همه ابعاد فقیریم و باید از خارج وارد کنیم. (13)
البته وقتی سخن از استقلال در سیاست خارجی یک کشور به میان می آید منظور استقلال در سه مرحله سیاست گذاری تصمیم گیری و اجرای تصمیم است که مصادیق آن در زمینه های سیاسی فرهنگی اقتصادی دفاعی و غیره ظاهر می شود. هرچند در نگاه اول استقلال سیاسی با اهمیت به نظر می رسد اما از دیدگاه امام (ره) استقلال فرهنگی مهمتر از آن است. (14)
بنابراین برای دستیابی به استقلال باید به خود باوری فکری و خودیابی دست یافت. امام در این باره می فرمایند:
اساس باور این دو مطلب است: باور ضعف و سستی و ناتوانی و باور قدرت و قوه و توانایی اگر ملت این باور را داشته باشد که ماتوانیم در مقابل قدرت های بزرگ بایستیم این باور اسباب این می شود که توانایی پیدا می کنند و در مقابل قدرت های بزرگ ایستادگی می کنند. (15)
البته ایشان از وابستگی اقتصادی که به وابستگی سیاسی می انجامد نیز غافل نشده و توصیه می کردند که باید از جهت اقتصادی نیز فارغ شویم. در رابطه با عدم وابستگی اقتصادی نیز فرمودند:
کار کردن شما و فعال بودن شما علاوه بر ارزش های مادی و معنوی که برای شما دارد کشور شما را از وابستگی نجات می دهد. (16)
امام در پاسخ خبرنگاری که از ایشان سوال کرده بود که سیاست خارجی جمهوری اسلامی به ویژه در رابطه با ابرقدرت ها چه خواهد بود فرمودند:
سیاست دولت اسلامی حفظ استقلال آزادی ملت و دولت و کشور و احترام متقابل بعد از استقلال تمام خواهد بود و فرقی بین ابر قدرت ها و غیر آنها نیست. (17)
در نهایت امام استمرار استقلال سیاسی اجتماعی اقتصادی و امنیت کشور را وابسته به قوای نظامی و انتظامی دانسته و از آنها به منزله رکن استقلال کشور یاد می نماید. (18)
2 ـ وحدت امت اسلامی: ایشان وحدت بین مسلمانان و مستضعفان و دیگر دولت های اسلامی را چاره ساز گرفتاری ها می دانست و از سران کشورهای اسلامی می خواست تا در برابر دشمن خارجی توحید کلمه داشته باشند:
هان ای مسلمانان جهان و مستضعفان تحت سلطه ستمگران به پاخیزید و دست از اتحاد به هم دهید و از اسلام و مقدرات خود دفاع کنید و از هیاهوی قدرتمندان نهراسید.... (19)
3 ـ کمک به نهضت های آزادی بخش: از دیدگاه امام خمینی برای رهایی مستضعفان از شر فساد و برخورداری از یک زندگی شرافتمندانه انسانی باید مستضعفان دست در دست یک دیگر داده و قدرت مستکبران را محدود نمایند و در این راه سیاست ایران بر حمایت از آنهاست:
جمهوری اسلامی ایران هم در کنار شما و هم در کنار همه مسلمانان بلکه در کنار همه مستضعفان جهان خواهد بود. (20)
و در ارتباط با کمک به نهضت های آزادی بخش جهان می فرمایند:
ملت آزاده ایران هم اکنون از ملت های مستضعف جهان در مقابل آنان که منطقشان توپ و تانک و شعارشان سر نیزه است کاملا پشتیبانی نماید. ما از تمام نهضت های آزادی بخش در سراسر جهان که در راه خدا و حق و حقیقت و آزادی مبارزه می کنند پشتبیانی می کنیم. (21)
و در جای دیگر درباره حمایت از این جنبش ها تا رسیدن به جامعه آزاد می گویند:
من بار دیگر از تمام جنبش های آزادی بخش جهان پشتیبانی می نمایم و امیدوارم تا آنان برای تحقق جامعه آزاد خویش پیروز شوند. امید است دولت اسلامی در مواقع مقتضی به آنان کمک نماید. (22)
4 ـ روابط حسنه مدارا و مسالمت آمیز: امام در این ارتباط می فرمایند:
با همه دولت ها به طور مدارا رفتار می کنیم و هیچ وقت میل نداریم که با خشونت رفتار کنیم.... (23)
و حتی ایشان صلح و زندگی مسالمت آمیز با مردم دنیا را با زندگی در بین مردم جهان می آمیزند و می گویند:
ما صلح می خواهیم. ما با همه مردم دنیا صلح می خواهیم باشیم. ما می خواهیم مسالمت با همه دنیا داشته باشیم. ما می خواهیم در بین مردم دنیا زندگی بکنیم. (24)
5 ـ روابط بر پایه مبانی اسلامی و انسانی: ایشان با آوردن این نکته که روابط انسانی با هیچ جا مانعی ندارد و ما با ملت ها خوب هستیم (25) می فرمودند:
باید روابط بن ملت ها بر پایه مسائل معنوی باشد و در این رابطه بعد مسافت تاثیری ندارد و چه بسا کشورهایی که همجوار هستند اما رابطه معنوی بین آنها نیست؛ بنابراین روابط دیگر هم نمی تواند مثمر ثمر باشد. ما روابطمان با کشورها بنا بر مبانی اسلام خواهد بود. (26)
رابطه مبانی اصول و اهداف
در پایان بحث باید به این مطلب اشاره کرد که با توجه به فرض گرفتن این مساله که سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارای مبناست این مبانی در اصول و نیز اهداف تاثیرگذار است؛ بنابراین با توجه به مبانی مورد استفاده امام درباره سیاست خارجی اصولی چون دفاع از مستضعفان و یاری مظلومان و... از آن مستفاد شده است. همچنین درباره رابطه اصول با اهداف باید اشاره کرد که هر چند ممکن است در مواردی معدود اصول با اهداف تزاحم پیدا کند؛ مثلا در مورد ایجاد وحدت بین مسلمانان لوازمی وجود دارد که در برخی مواضع با اصول تحدیدکننده مسئولیت های فراملی اصطکاک پیدا می کند. در واقع نخست باید اصول و اهداف اثبات کننده مسئولیت های فراملی را در مقابل اصول و اهداف تحدید کننده این گونه مسئولیت ها قرار دهیم اما باید توجه داشت که موارد تزاحم کم است و حتی در این موارد معدود نیز می توان به گونه ای بین اصول و اهداف سازش برقرار نمود.
جمع بندی
سیاست خارجی همواره از مناقشه برانگیزترین حوزه های سیاست گذاری بوده است. در این عرصه عوامل گوناگونی تاثیر می گذارند که در انقلاب اسلامی حضرت امام دارای جایگاه ویژه ای در تبیین اصول و مبانی سیاست خارجی هستند.
در این نوشتار پس از بحث درباره مفهوم شناسی سیاست خارجی به طور اعم و سیاست خارجی ایران به ویژه به بحث درباره اصول مبانی و اهداف سیاست خارجی از دیدگاه امام خمینی پرداخته شد.
در واقع آنچه در میان اصول مبانی و اهدف گفته شده از دیدگاه ایشان بارز بود و جلب توجه می کرد و سیاست خارجی ایران را تشکیل می داد عبارت بودند از: استقلال صدور انقلاب اتحاد امت اسلامی احترام به حقوق متقابل نفی ظلم اصل نفی سبیل روابط حسنه و مسالمت آمیز با دیگران دفاع از کیان اسلام و مسلمین سیاست نه شرقی نه غربی گسترش روابط بنا بر مبانی اسلامی و انسانی و کمک به نهضت های آزادی بخش. همچنین در زمینه اصول سیاست خارجی تلاش شد تا تقدم و تاخر اصول نیز رعایت شود.
در رابطه با هر یک از این موارد به نمونه ای از سخنان امام خمینی اشاره شد و شاید بتوان به این مطلب اذعان کرد که در برخی از موارد دیدگاه ایشان از ساختار و حقوق بین الملل موجود فراتر می رود. از جمله قرائت ایشان از اسلام که اسلام ناب محمدی (ص) را در نظر داشتند در مقابل اسلام آمریکایی و همچنین ویژگی های دیگری مانند: ظلم ستیزی و سازش ناپذیری مبارزه و ایستادگی در برابر مستکبران و ستمگران که در تضاد با آنها بود.
در پایان نیز به رابطه اصول با اهداف و نیز مبانی با اصول به صورت اجمال پرداخته شد.
پی نوشت ها:
1 ـ نسا (4) آیه 141
2 ـ بیانات امام خمینی در مورد ماموریت شاه برای اجرای طرح های استعماری اقتصادی فرهنگی (20 7 57) صحیفه نور ج 2 ص 139
3 ـ بیانات امام خمینی در جمع کلیه سفرا کارداران و... (62 11 18) صحیفه نور ج 18 ص 221
4 ـ اعلامیه مشترک آیات عظام امام خمینی نجفی مرعشی و... (1343) صحیفه نور ج 1 ص 84
5 ـ آیین انقلاب اسلامی پیشین ص 409 ـ407
6 ـ مصاحبه خبرنگار روزنامه دانمارکی (5 9 57) صحیفه نور ج 22 ص 146
7 ـ مصاحبه خبرنگار مجله آمریکایی تایم (30 9 57) صحیفه نور ج 22 ص 156
8 ـ آیین انقلاب اسلامی: گزیده ای از اندیشه و آرای امام خمینی (تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی 1374) ص 395 ـ390
9 ـ بیانات امام خمینی در جمع سفرا (22 11 59) صحیفه نور ج 14 ص 68
10 ـ همان ص 66
11 ـ مصاحبه امام خمینی با روزنامه اونیتا ارگان حزب کمونیست ایتالیا (62 10 1) صحیفه نور ج 4 ص 95
12 ـ بیانات امام خمینی در دیدار با سفیر شوروی (19 11 57) صحیفه نور ج 7 ص 89
13 ـ کاظم قاضی زاده اندیشه های فقهی سیاسی امام خمینی (تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری 1377) ص 501
14 ـ محمد ستوده امام خمینی و مبانی نظری سیاست خارجی فصلنامه علوم سیاسی سال دوم ش پنجم تابستان 78 ص 271
15 ـ همان ص 271؛ در جستجوی راه از کلام امام (دفتر بیست و دوم) فرهنگ و تعلیم و تربیت (تهران: امیرکبیر 1364) ص 205
16 ـ کاظم قاضی زاده پیشین ص 510
17 ـ مصاحبه امام خمینی با خبرنگاران برزیل انگلیس تایلند و... (58 8 18) صحیفه نور ج 3 ص 89
18 ـ کاظم قاضی زاده پیشین ص 512.
19 ـ پیام امام خمینی به مناسبت شهادت قدوسی و دستگردی (60 6 15) صحیفه نور ج 15 ص 126 ـ125
20 ـ دیدار با اعضای شورای مرکز حزب الله لبنان (66 12 9) صحیفه نور ج 20 ص 184
21 ـ پیام امام خمینی به مناسبت ولادت و هجرت حضرت محمد(ص) (58 11 15) صحیفه نور ج 11 ص 259
22 ـ پیام امام به مناسبت دومین سالگرد پیروزی انقلاب (59 11 22) صحیفه نور ج 14 ص 63
23 ـ بیانات امام خمینی در جمع گروهی از پرسنل وزارت راه و ترابری (62 5 11) صحیفه نور ج 18 ص 56
24 ـ بیانات امام خمینی در جمع آقایان سیدعلی خامنه ای و... (64 11 21) صحیفه نور ج 19 ص 274
25 ـ بیانات امام خمینی در جمع کارمندان و کارکنان شهرداری اهواز (58 8 17) صحیفه نور ج 10 ص 165
26 ـ بیانات امام خمینی در جمع هیات نیوزیلندی (58 3 31) صحیفه نور ج 7 ص 164