واژه «ظهور» در ادبیات و فرهنگ دینی ما مسلمانان و به خصوص شیعه ذهن هر خواننده و شنونده‌ای را به ظهور حضرت مهدی (عج)‌ توجه می‌دهد و در فرهنگ ادبیات دینی شیعه می‌توان آن را چنین تعریف کرد: آشکار شدن حضور و وجود عینی حضرت مهدی(عج)‌ پس از غیبتی طولانی به منظور قیام بر ضد ستمگران و برقراری حکومت و دولتی جهانی در راه اجرای دستورات الهی بر محور عدالت عالمگیر.
این معنا از ظهور به همراه نشانه‌های آن در آثار و اخبار اسلامی با تفصیل و تحلیل اندیشمندان آمده است.

* نشانه‌های ظهور
پدیده ظهور از مباحث اصلی مهدویت به شمار می‌آید؛ اما آنچه در رابطه با این پدیده مورد توجه بیشتر قرار گرفته، بحث درباره نشانه‌های ظهور منجی موعود در آثار اسلامی است.
آرای اندیشمندان شیعه در ارتباط با نشانه‌های ظهور به دلیل اختلاف بیان و تعابیر وارد شده در احادیث یکسان به نظر نمی‌رسد. از این رو عالمان شیعه در نگاهی کلی این نشانه‌ها را به دو گروه «حتمی و یقینی» و «احتمالی و گمانی» طبقه‌بندی کرده‌اند؛ اما آنچه در آغاز مرحله ظهور می‌توان رأی اتفاقی و مورد وفاق جمعی آنان را یافت اینکه در مرحله ظهور حضرت حجت (عج) ‌حادثه‌ها و رویدادهایی رخ می‌دهد که در مواردی دلایل مستند و اطمینان‌بخشی آنها را از پدیده‌های حتمی و یقینی ظهور برمی‌شمارد.
حوادثی مانند خروج سفیانی، قیام یمانی، صیحه آسمانی، کشته شدن نفس زکیه و خسف (فرورفتگی) در بیداء و علاوه بر آنها در برخی از آثار روایی از جمله اختلاف فرزندان عباس و نمایان شدن دستی در آسمان یاد شده است.
شیخ مفید درباره نشانه‌های ظهور و تعداد فراوان آنها می‌نویسد:
«در آثار نشانه‌های زمان قیام مهدی (عج) و حوادث پیش از قیام آمده است و از جمله قیام سفیانی و کشته شدن حسنی و اختلاف بنی‌عباس و فرورفتگی زمین در منطقه بیداء و فرو رفتگی در مغرب و مشرق ...» (1)
و شیخ صدوق در یکی از آثارش در این باره می‌نویسد:
«برخی از نشانه‌ها آشکار شده و برخی در آینده آشکار می‌شود. و برخی از نشانه‌ها پیش از قیام است از جمله قیام سفیانی و برخی نزدیک ظهور و برخی از نشانه‌ها حتمی و یقینی است؛ مثل قیام سفیانی و فرو رفتگی زمین در بیداء و آشکار شدن دست و فریادی بلند در آسمان و کشته شدن نفس زکیه.» (2)
همچنین نعمانی از عالمان بنام شیعه درباره نشانه‌های ظهور می‌نویسد:
«نشانه‌هایی که امامان معصوم (ع) ‌یاد کرده‌اند، با آنکه فراوان و با سند متصل و متواتر و مورد اتفاق همگانی است، جز با آشکار شدن آنها حضرت قائم (عج) ‌قیام نمی‌کند؛ زیرا معصومین (ع) ‌که در راستگویی آنان تردیدی نیست از حتمی بودن تحقق آنها خبر داده‌اند تا به آن اندازه که درباره آنان گفته شده فرمودند: چشم انتظار ظهور قائم (عج)‌ را امید و آرزو داریم و پیش از قیام سفیانی ظهور تحقق نمی‌یابد و فرمودند: آری سوگند به خدا ظهور قائم (عج) را امید و آرزو داریم و پیش از قیام سفیانی، ظهور تحقق نمی‌یابد و فرمودند: آری سوگند به خدا ظهور قائم (عج)‌حتمی و گریز‌ناپذیر است. آنگاه معصومین (ع) نشانه‌های تحقق ظهور را پنج تا برشمرده که بهترین دلیل و برهان به شمار می‌آید و آنها عبارت از قیام یمانی و سفیانی و فریاد آسمانی و فرورفتگی زمین در بیداء و کشته شدن نفس زکیه.»
حال به برخی از روایات در این باره اشاره می‌کنیم؛ امام صادق (ع) در مورد نشانه‌های ظهور می‌فرماید: «خمس قبل قیام القائم: الیمانی و السفیانی و المنادی ینادی من السماء و خسف بالبیداء و قتل النفس الزکیه.» (3)
«پیش از قیام حضرت قائم (عج) پنج (اتفاق و حادثه رخ می‌دهد). (قیام) یمانی و (خروج) سفیانی صدایی که از آسمان بلند می‌شود، فرورفتگی در بیداء و کشته شدن نفس زکیه.»
امام رضا (ع) نیز در این باره فرمودند: «پیش از موضوع ظهور (قیام) سفیانی و یمانی و مروانی و شعیب بن صالح و دستی که این گونه (...) سخن می‌گوید.» این امام همام در جایی دیگر می‌فرماید: «میام قیام قائم آل محمد و کشته شدن نفس زکیه جز پانزده شبانه روز فاصله نیست.»

پی‌نوشت‌ها:
(1) الارشاد / ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی / صفحه 444
(2) منتخب‌‌الاثر / جلد 3 / صفحه 63
(3) کمال‌الدین / جلد 2 / صفحه 649