شما دوست داريد ديگران چگونه با شمار رفتار كنند؟ به نظرتان مي‌رسد رفتار آنها با شما چگونه است؟ آيا فكر مي‌كنيد در بسياري از مواقع به شما احترام نمي‌گذارند و برايتان ارزش قائل نيستند؟ بدون اينكه نظر شما را بپرسند برنامه‌ريزي مي‌كنند و شما را كم اهميت جلوه مي‌دهند و...
بسياري از ما بارها در اين موقعيت‌ها قرارگرفته‌ايم و شروع به سرزنش ديگران كرده‌ايم كه چرا قدر ما را نمي‌دانند و آنگونه كه سزاوار ماست، با ما رفتار نمي‌كنند؟!
اما بهتر است بدانيد مردم با شما آنگونه رفتار مي‌كنند كه شما از آنها مي‌خواهيد! بنابراين اگر حس مي‌كنيد ديگران از شما سوءاستفاده مي‌كنند و رفتار درستي با شما ندارند، نگاهي به رفتار خود بيندازيد و از خود بپرسيد چرا به ديگران اجازه داده‌ايد كه با شما چنين رفتاري بكنند ولي اگر هم بخواهيد دائم افراد ديگر را مقصر بدانيد و خودتان را تغيير ندهيد، با مشكلات بيشتري مواجه مي‌شويد و خودتان را درمانده و ناتوان احساس مي‌كنيد.
رفتار ديگران
هنگامي كه به ديگران نشان مي‌دهيد چه چيزي برايتان قابل تحمل است، به آنها مي‌گوييد رفتارشان بايد با شما چگونه باشد. اگر رفتاري را براي مدتي طولاني تحمل كنيد اين پيام را به طرف مقابل خود مي‌دهيد كه پذيراي آن رفتار هستيد. اما اگر به ديگران نشان دهيد كه هيچ نوع سوءرفتاري را تحمل نخواهيد كرد و قاطعانه نيز سر حرف خود بايستيد، سوء‌استفاده‌كنندگان هم متوجه مي‌شوند و مي‌فهمند كه نمي‌توانند هرطور بخواهند با شما رفتار كنند اما اگر دريابند مخالفت‌هاي شما چندان هم قاطع و جدي نيست و به نوعي حاضر به پذيرش سلطه آنها هستيد، در آن صورت هرگونه بخواهند با شما رفتار مي‌كنند. بنابراين بهتر است قاطعانه موضع خود را براي ديگران مشخص كنيد؛ طوري كه آنها اجازه هيچ سوءرفتاري نداشته باشند. به اولين باري كه همسر، دوست‌يا يكي از اعضاي خانواده با شما بدرفتاري كرد فكر كنيد. مثلا صدايش را بلند كرد، بي‌جهت به شما بي‌اعتنايي كرد، عصباني شد يا كارهايي موجب خشم و ناراحتي شما شد. حالا ببينيد اگر به جاي تسليم شدن و ترسيدن، قاطعانه برخورد مي‌كرديد، آيا اين رفتار اشتباه بازهم تكرار مي‌شد؟ داشتن رفتار قاطعانه باعث مي‌شود كه اجازه ندهيد ديگران هر طور مي‌خواهند با شما رفتار كنند.
شما چه از خود ناتواني نشان داده‌باشيد، چه سكوت كرده باشيد يا هر رفتار ديگري غير از داشتن قاطعيت و صداقت، معني آن اين است كه به طرف مقابلتان نشان داده‌ايد كه گرچه از رفتار او دل خوشي نداريد اما آن را تحمل خواهيد كرد و از آن هم مهم‌تر اينكه اجازه مي‌دهيد از عواطف و احساسات شما سوء استفاده شود. پس اگر واقعا خواهان رفتاري صحيح و شايسته خود از ديگران هستيد، نترسيد! قاطعيت داشته باشيد البته ابتدا ممكن است ديگران خيلي تعجب كنند و انتظار اينگونه رفتارها را از شما نداشته باشند. اما آنها هم كم‌كم متوجه مي‌شوند كه چگونه با شما رفتار كنند.
درست رفتار كنيد!
اغلب ما بيشتر از اينكه تغييرات خود را در عمل و رفتارمان به ديگران نشان دهيم، ساعت‌ها راجع به آن حرف مي‌زنيم! صحبت‌هاي طولاني روشي است كه بسياري از افراد از آن استفاده مي‌كنند اما چه فايده! بهتر نيست به جاي اينكه درباره تصميمات خود حرف بزنيد به آنها عمل كنيد. در واقع ما با رفتار خودمان به ديگران آموزش مي‌دهيم نه با گفتارمان!
همه ما در مورد تصميمات خود با ديگران خيلي حرف مي‌زنيم؛ اما تا وقتي كه ياد نگرفته‌ايم رفتار درستي داشته باشيم، همچنان ديگران به ما امرونهي خواهند كرد و رفتاري خلاف آنچه انتظار داريم، با ما خواهند داشت ولي فراموش نكنيد كه رفتاري كه نشان‌دهنده عزم و اراده ماست، مي‌تواند بيش از صدها كلمه و حرف مفيد واقع شود. رفتار صحيح و قاطعانه، تنها چيزي است كه مي‌توانيد به وسيله آن به ديگران بفهمانيد كه نمي‌توانند به شما زور بگويند. بارها پيش آمده كه از فرزندتان خواسته‌ايد كاري را انجام دهد ولي او هربار طفره رفته و بهانه آورده! اما اگر يك‌بار قاطعانه رفتار كنيد و با عمل صحيح خود نشان دهيد كه دقيقا از او چه مي‌خواهيد، به اندازه صدها بار تذكر و دادن پندواندرز مفيد واقع خواهد شد.
انتظارات بيجا!
اما يكي از غيرمنطقي‌ترين انتظاراتي كه بعضي افراد از طرف مقابل خود دارند، اين است كه خلاف خصوصيات خود عمل كنند. مثلا بسياري افراد هميشه گله مي‌كنند كه چرا همسرشان ساكت و آرام است؛ "او اصولا آدم ساكت و آرامي است و چيزي كه مرا واقعا عصباني مي‌كند، اين است كه زياد با من حرف نمي‌زند و بيشتر مواقع در حال مطالعه و انجام كارهاي شخصي‌اش است و... "
ببينيد، شما از يك شخص ساكت و آرام چه انتظاري داريد؟ اينكه سروصدا كند؟ اگر همسر شما اصولا آرام است، ناراحت شدن شما در شرايطي كه مي‌دانيد اين جزء اخلاقيات اوست، انتظاري بيهوده و فرسايشي است. در واقع، بدين ترتيب شما فقط خودتان را ناراحت مي‌كنيد كه چرا او چنين خصوصياتي دارد. او هم ترجيح مي‌دهد طبق خواست خود و خصوصياتش رفتار كند. بنابراين جز اينكه مشكلي ديگر بر مشكلات خود بيفزاييد و هر بار كه او ساكت است ناراحت بشويد و از او برنجيد، كار ديگري از پيش نمي‌بريد.
يا مثلا بعضي والدين از فرزندانشان گله دارند كه چرا به جاي تماشاي تلويزيون به توپ‌بازي علاقه ندارند!؟ "از اينكه مي‌بينم تا اين حد به ورزش كردن بي‌توجه است عصباني مي‌شوم و... " چرا شما بايد از كسي كه هيچ علاقه‌اي به توپ‌بازي ندارد انتظار داشته باشيد كه به آن كار توجه نشان دهد. در اين بين چه كسي مقصر است؟ كودك يا شخصي كه مطابق اخلاق ذاتي‌اش عمل مي‌كند يا شما كه انتظار داريد از كودك بي‌علاقه به ورزش، يك ورزشكار بسازيد؟!
مسلما اين فهرست مي‌تواند همچنان ادامه داشته باشد مهم اين است كه شما به جاي آنكه به ديگران تعليم دهيد عادت‌هاي بدشان كه شما را ناراحت مي‌كند كنار بگذارند، به آنها بفهمانيد كه اجازه نخواهيد داد رفتارهاي قابل پيش‌بيني آنان شما را ناراحت كند و مانعي سر راهتان قرار دهد. اگر دوست‌تان اصولا آدم بدقولي است و هميشه سرقرار دير مي‌رسد، اين عاقلانه نيست كه شما هر بار از دست او برنجيد و بازهم با او قرار بگذاريد و او بازهم بدقولي كند، يا اصلا با او قرار نگذاريد يا قاطعانه به او بگوييد كه نمي‌توانيد بدقولي‌هاي او را تحمل كنيد و اگر دير برسد، به هيچ وجه براي او صبر نمي‌كنيد. به اين ترتيب هم براي وقت خود ارزش قائل شده و هم به طرف مقابلتان اجازه داده‌ايد كه تصميم بگيرد مي‌خواهد رفتارش را تغيير دهد يا ترجيح مي‌دهد مانند قبل عمل كند.
قاطعيت سودمند
بسياري از مردم تصور مي‌كنند قاطع بودن به معناي اعمال برخورد تهاجمي و تند است اما اينگونه نيست. اين كار به معناي اين است كه از حق خود در كمال شجاعت و اعتماد به نفس دفاع كنيد و در برابر سوءاستفاده ديگران موضع‌گيري كنيد. شما اگر بخواهيد مي‌توانيد هنر مخالفت كردن را بياموزيد. بدون آنكه فرد عصباني و خشمگيني به نظر برسيد مي‌توانيد در موضع خود پافشاري كنيد. بدون آنكه نامهربان و ناخوشايند به نظر برسيد. اگر از ديگران انتظار داريد با شما طوري رفتار كنند كه خودتان به آنها آموخته‌ايد و در رفتار خود به آنها نشان داده‌ايد، بايد بدانيد اين كار بدون داشتن قاطعيت، امكان‌پذير نيست. شما مي‌توانيد رفتار قاطعانه‌اي داشته باشيد و خيلي محكم و قاطع نظر خود را بيان كنيد. مثلا براي اجتناب از بحث‌هايي كه از آن لذت نمي‌بريد، بهتر است به طور كلي از شركت در مباحثه خودداري كنيد و خيلي قاطع بگوييد كه كارهاي واجب‌تري داريد و حاضر نيستيد وارد بحثي شويد كه به موضوع آن علاقه‌اي نداريد. اگر با شما بدرفتاري شده به اين خاطر است كه خودتان به ديگران ياد داده‌ايد تا با شما اينگونه رفتار كنند؛ نه اينكه آنها مايل به سوءاستفاده از شما بوده‌اند.
اگر اينگونه فكر كنيد كه بدرفتاري ديگران با شما به خاطر رفتار خودتان است، به جاي انتظار از ديگران از خودتان متوقع مي‌شويد. در حقيقت تغييراتي كه در يك فرد به وجود مي‌آيد، از همين‌طرز تفكر ناشي مي‌شود. براي اينكه نگذاريد ديگران از شما سوءاستفاده كنند، بعضي اصول اخلاقي مشخص را براي خود در نظر بگيريد و به جنبه‌هاي عملي آن توجه كنيد و ببينيد كدام يك از مسائل اطرافتان را نمي‌توانيد بپذيريد. توجه به اين موارد نيز مي‌تواند شما را در اين راه كمك كند:
- به خود قول دهيد و بگوييد كه از اين به بعد اجازه نمي‌دهم ديگران از من سوءاستفاده كنند و بي‌دليل با هيچ كس بحث نمي‌كنم.
- از حرف زدن درباره مشكلات خودم با كسي كه علاقه‌اي به شنيدن آن ندارد، خودداري مي‌كنم. وقتي احساس كنم به حرف‌هايم علاقه و توجهي نشان داده نمي‌شود، حرف زدنم را متوقف مي‌كنم.
- از هيچ‌كس دنباله‌روي نمي‌كنم و خيلي قاطعانه و در عين حال مودبانه نظرم را بيان مي‌كنم.
اين قواعد براي تغيير رفتار شما بسيار حائز اهميت هستند. حتي اگر راه‌حل‌هاي شما به تغييرات عملي نياز داشته باشند، بازهم بايد اجازه دهيد تا ديگران از آنها باخبر شوند. مثلا دوست نداريد هميشه دوست‌تان را تا خانه همراهي كنيد، پس بهتر است او در اين زمينه از شما توقع نداشته باشد. ممكن است شما گاهي هيچ وقت اضافه‌اي براي كسي نداشته باشيد، پس بهتر است به ديگران بفهمانيد كه نمي‌توانيد هميشه آنها را همراهي كنيد و در كنارشان باشيد.
سعي كنيد تا جايي كه ممكن است رفتار را جانشين گفتار كنيد و به شدت نسبت به اينكه مورد سوءاستفاده قرار بگيريد، عكس‌العمل نشان دهيد. قطعا رفتار جديد شما ديگران را حيرت‌زده خواهد كرد. اگر در خانه شما، كسي مسئوليت خود را درست انجام نمي‌دهد و شما هم با وجود هزاران گله و شكايت، هربار خودتان وظايف او را برعهده مي‌گيريد، فراموش نكنيد كه خود شما باعث شده‌ايد طرف مقابل اينگونه رفتار كند. اما بهتر است به او بفهمانيد و يادآوري كنيد كه ديگر كارهاي او را برعهده نخواهيد گرفت.
از به‌كار بردن كلمات و عبارات گلايه‌آميز خودداري كنيد و به خاطر رفتار نادرست خود ديگران را سرزنش نكنيد.
هيچ‌گاه منتظر بهتر شدن شرايط نمانيد. اگر انتظار داريد مردم سوءاستفاده از شما را متوقف كنند، بايد براي هميشه منتظر بمانيد. شما خودتان بايد اقدام كنيد، نه اينكه منتظر شويد تا گذشت زمان نوع برخورد ديگران را با شما تغيير دهد.
به خودتان قول بدهيد در برخورد با افراد زورگو و سوء‌استفاده‌كننده، شجاعت داشته باشيد و با قاطعيت عمل كنيد و هميشه متوجه نتايج مثبت آن باشيد. شك نكنيد كه داشتن قاطعيت قطعا كارساز خواهد بود و ديگران نيز از آن استقبال مي‌كنند.
جملات و عبارتي را كه باعث شود ديگران به خود اجازه دهند تا به شما ظلم يا سوءاستفاده كنند، كنار بگذاريد و هيچ گاه نگوييد: "من كه آدم مهمي نيستم "، "اصلا از مسائل حقوقي سردرنمي‌آورم "، "هيچ‌وقت نمي‌توانم به تنهايي از انجام كارهايم برآيم "، "كسي حال من را نمي‌پرسد " و... هيچ‌گاه به اجبار كاري را انجام ندهيد و اگر واقعا نمي‌خواهيد به ديگران كمك كنيد، خود را ملزم به انجام آن نكنيد. به ديگران بفهمانيد حق داريد از وقت خود براي لذت بردن از كارهاي مورد علاقه خودتان استفاده كنيد و اجازه ندهيد آنها باعث شوند به خاطر قاطعيتي كه نشان مي‌دهيد، خودتان را مقصر بدانيد و دائم خود را سرزنش كنيد.
با خود تمرين كنيد كه زود عصباني نشويد. اگر هنگام عصبانيت، كنترل خود را از دست مي‌دهيد يا طوري رفتار مي‌كنيد كه بعدا پشيمان مي‌شويد، بهتر است برخود مسلط باشيد.
كودكان معمولا تبحر زيادي در عصباني كردن والدينشان دارند. به آنها اجازه ندهيد به اين كار خود ادامه دهند و دائم شما را عصباني كنند، زيرا بدين ترتيب آنها به راحتي خود را مسلط بر شرايط مي‌دانند. اگر به جاي آنكه عصباني شويد، مصمم باقي بمانيد و بر اعصاب خود مسلط شويد، تنها در آن صورت است كه ديگران نمي‌توانند شما را از پا درآورند. هنگامي كه بتوانيد خشم خود را كنترل كنيد، ديگران هم رفتار اشتباه خود را متوقف مي‌كنند.
خلاقيت داشته باشيد!
شما مي‌توانيد در هر زمينه‌اي خلاقيت داشته باشيد و با وجود تمام راه‌هايي كه پيشنهاد مي‌شود، خودتان راه ديگري را پيدا كنيد. اگر معتقد باشيد براي انجام هر كاري تنها يك راه وجود دارد و بايد فقط از روش خاصي پيروي كنيد، خلاقيت و ابتكار خود را ازدست خواهيد داد و اگر فكر مي‌كنيد كه براي انجام كارهايتان بايد تنها از يك روش استفاده كنيد وقتي شرايط تغيير كند يا رفتارهاي ديگري جايگزين آن شود احساس مي‌كنيد، شكست خورده‌ايد.
اما اگر ديد خود را وسعت دهيد و از روش‌هاي مختلفي براي رسيدن به يك هدف استفاده كنيد، هيچ گاه خود را ناتوان احساس نمي‌كنيد. داشتن انعطاف و استفاده از روش‌هاي مختلف به مغز فرصت خواهد داد كه بيشتر رشد كند و تقويت شود. بنابراين بهتر است خود و ديگران را تشويق كنيد نسبت به انجام كارها از روش‌هاي مختلف استفاده كنند و انعطاف‌پذير باشند. شايد مهم‌ترين كليد داشتن قاطعيت و استواري اين باشد كه كار خود را بدون نااميدي يا هر نوع احساسات منفي و مخرب كه باعث از دست دادن صبر و استقامت‌تان مي‌شود، ادامه دهيد. در واقع در مواجهه با مشكلات، با استفاده از خلاقيت مي‌توانيد به اهدافتان دست يابيد؛ بدون آنكه خود را ناچار بدانيد از روش‌هاي فرد ديگري پيروي كنيد.
فراموش نكنيد شما نتيجه همان چيزي هستيد كه در هر لحظه از زندگي خود انتخاب مي‌كنيد. شما مي‌توانيد با تغيير نگرش و طرز فكر خود، مبتكرانه و خلاقانه انتخاب كنيد و با هوشياري براي رفع گرفتاري‌ها تصميم بگيريد.
بدين ترتيب طولي نمي‌كشد كه از بهبود شرايط زندگي‌تان احساس رضايت مي‌كنيد اما اگر نخواهيد شرايط موجود و نامناسب خود را تغيير دهيد، محكوم به تحمل همان شرايط خواهيد بود.
نويسنده : يكتا فراهاني