روایت است که نطفه کتابخانه ملی دوازده سال پس از تأسیس دارالفنون در سال 1243 بسته شد، زمانی‎که کتابخانه‎ای کوچک در دارالفنون راه‎اندازی شد؛ اما در حقیقت تأسیس کتابخانه ملی به سال 1315 برمی‎گردد که علی‎اصغر حکمت از رضاخان اجازه خواست تا در قسمت شمالی موزه ایران باستان (میدان مشق – سی‎تیر امروز) که قطعه‎ زمینی به مساحت 3هزار و 500متر واقع بود، کتابخانه‎ای به‎ نام فردوسی بنا کند. با کسب موافقت از رضاخان، حکمت از معمار فرانسوی موزه ایران باستان (آندره گدار) دعوت کرد که طراحی نقشه ساختمان کتابخانه را نیز بر عهده بگیرد تا دو ساختمان از سبکی مشابه برخوردار باشند.
در سال 1316 نزدیک به 14هزار جلد کتاب خطی و چاپی در این کتابخانه جمع‎آوری شد و در زمان افتتاح نیز 5هزار جلد کتاب به زبان‎های روسی، آلمانی و فرانسوی که به بانک استقراضی روسیه تعلق داشت، در اختیار کتابخانه ملی قرار گرفت.
همچنین مهدی بیانی که ریاست کتابخانه معارف را از سال 1313 بر عهده داشت و تأسیس کتابخانه ملی نیز با پیشنهاد او به حکمت محقق شده بود، 30هزار جلد کتاب‎های کتابخانه معارف را نیز به این مجموعه اضافه کرد و در 3 شهریورماه 1316 کتابخانه ملی با نزدیک به 50هزار جلد کتاب افتتاح شد. زیربنای نخستین ساختمان کتابخانه ملی پانصدوپنجاه مترو در دو طبقه بود، طبقه اول شامل تالار نمایش، تالار فردوسی، بخش نشریات و خدمات فنی و طبقه دوم نیز شامل سالن مطالعه با ظرفیت 60 نفر و مخازن کتاب‎ها بود. این کتابخانه در مجموع برای 40هزار جلد کتاب طراحی و ساخته شده بود. در نیمه دوم دهه سی ساختمان دیگری نیز به مساحت پانصدوهفتاد متر زیربنا در حاشیه ساختمان قبلی ساخته و به این مجموعه افزوده شد. با این همه، در طول سال‎های بعد، کتابخانه همواره با کمبود جا روبه‎رو بوده و هیچ‎گاه با معیارهای استاندارد انطباق نداشت. در ابتدای دهه پنجاه بحث ساخت کتابخانه‎ای ملی که مطابق استانداردهای جهانی باشد، مطرح شد و از فدراسیون بین‎المللی انجمن و مؤسسات کتابداری نیز برای یاری دادن به ایران در این امر دعوت شد که این حرکت‎ها قرار بود به ساخت کتابخانه ملی پهلوی بینجامد! اما کار ساخت در سال‎های پس از انقلاب جامه عمل پوشید و در مردادماه 1374 در منطقه عباس‎آباد آغاز شد و سرانجام در سال 1383 فاز اول آن افتتاح و کلیه واحدهایی که در طول سال‎های گذشته به‎دلیل کمبود جا در سطح شهر پراکنده بودند، در یک‎جا متمرکز شدند. ساختمان جدید کتابخانه ملی که به شکلی کم و بیش مدرن طراحی و ساخته شده، علاوه بر واحدهای پشتیبانی، مدیریت و پارکینگ، دارای هشت مرکز مهم تخصصی و کتابداری و مجموعه‎ای از کتاب‎های مرجع و غیرمرجع چاپی، نسخه‎های خطی، کتاب‎های نادر و... است. این ساختمان شرایطی را فراهم آورده که مراکز تخصصی و کتابداری بتوانند با هم در ارتباط مستقیم باشند. مجموعه اصلی کتابخانه ملی در شرایط فعلی گنجایش 7میلیون کتاب را دارد.

مدیران کتابخانه ملی از آغاز تا امروز
از سال 1316 تا به امروز به نام‎های گوناگونی برمی‎خوریم، افرادی با عناوین مدیرکل، رییس یا سرپرست، مسئولیت کتابخانه ملی را برعهده داشته‎اند که اسامی آن‎ها بدین قرار است:
مهدی بیانی (بنیان‎گذار و مدیرکل): 1340 – 1316؛
علی‎اصغر شمیم (رییس): 1321 – 1319؛
ناصر شریفی (مدیرکل): 1341 – 1340؛
ایرج افشار (رییس): خرداد تا دی 1341؛
ابراهیم صفا (مدیرکل): 1353 – 1346؛
یحیی ذکاء (رییس): 1347
ناصر مظاهری تهرانی (کفیل و رییس): 1353 – 1348؛
علی حق‎ازلی (سرپرست): 1354 – 1353؛
جلال طباطبایی (مدیرکل): فروردین تا مرداد 1354؛
ایرج زندپور (سرپرست): مرداد تا آبان 1354؛
عبدالعلی سیاوشی (مدیرکل): 1356 – 1354؛
عبدا... لک مظاهری (مدیرکل): 1358 – 1356؛
فریدون بدره‎ای (مدیرکل): 1359 – 1358؛
مصطفی محمدی عراقی (مدیرکل): 1360 – 1359؛
حسین محی‎الدین الهی قمشه‎ای (مدیرکل): 1361 – 1360؛
محمدکاظم زرکشان (مدیرکل): 1362 – 1361؛
عباس نورصالحی (مدیرکل): 1363 – 1362؛
احمد فخاری (سرپرست): 1364 – 1363؛
سید حسن شهرستانی (رییس): 1366 – 1364؛
محمد رجبی (رییس)؛ 1371 – 1366؛
سید محمد خاتمی (رییس): 1376 – 1371؛
سید کاظم بجنوردی (سرپرست): 1384 – 1376؛
علی‎اکبر اشعری (رییس): 1388 – 1384.

دسته ها : کتابداری
پنج شنبه 1388/8/14 10:30
X