از شكل‌گيري سلسه صفوي در سال 905 ه ق تا ظهور سلسه قاجاريه(1200 ه ق) سرزمين ايران مقاطع حساسي را در تاريخ اسلامي خويش تجربه كرده است پيدايش سلسله صفويه آغاز شكل‌گيري دولت مقتدر مركزي و حفظ وحدت ملي پس از 900 سال از سقوط سلسله ساسانيان در ايران بود در حقيقت از مهم‌ترين افتخارات شاهان صفويه اين بود كه با تكيه بر مذهب تشيع، وحدت ملي و فرهنگي را براي ايران به ارمغان آوردند و اين رخداد مهم در عصري اتفاق افتاد كه در اروپا و غرب از آن با عنوان عصر نوزايي(رنسانس) و وقوع تحولات بزرگ اقتصادي و صنعتي ياد مي‌كنيم يعني درست همزمان با اوج‌گيري قدرت اقتصادي و صنعتي در اروپا ايران عصر صفوي از جايگاه ويژه‌اي در عرصه بين‌الملل برخوردار بود و در تعامل با ديگر كشورها به صورت يك قدرت قابل توجه عمل مي‌كرد اين وضعيت تا پايان عمر شاه عباس اول(1038 ه ق) تداوم يافت و پس آن سلسله صفويه در نيمه دوم حيات سياسي خود به تدريج از اقتدارش كاسته شد و در سراشيبي ضعف و سقوط قرار گرفت به‌طوري كه حتي جهانگشايي نادرشاه افشار و نيك نامي كريم خان زند در يك قرن و اندي بعد نيز نتوانست اين مشكل را به طور كامل مرتفع سازد با اين حال حتي برخي كارشناسان خارجي نيز بر اين باورند ايران در آستانه ظهور قاجاريه همچنان در منظر جهانيان به‌عنوان يك كشور مستقل و نيرومند تلقي مي‌شد.(1) و كم‌تر كسي عميق‌تر شدند فاصله ايران با كشورهاي صنعتي و اروپايي را به طور وضوح درك مي‌نمود. اما وقوع جنگ‌هاي ايران و روس اين فاصله را به قدري عميق كرد كه براي همگان عينيت يافت(2) زيرا شكست ايران از اين جنگ‌ها جايگاه ايران را در عرصه بين‌الملل و در اذهان عمومي به شدت خدشه‌دار ساخت. بخش‌هاي قابل توجهي از خاك ايران به تصرف قواي بيگانه درآمد و امتيازات ننگيني همچون كاپيتولاسيون از ايران گرفته شد و در مقابل قواي مهاجم نيز تضمين نمودند براي ابقاي سلطنت در انتخاب عباس ميرزا(فرزند و وليعهد فتحعليشاه) از هيچ كوششي فرو گذار نكنند! اين تضمين زمينه دخالت بيگانگان در حاكميت سياسي ايران را فراهم ساخت زمينه‌اي كه براي ساليان سال تسلط بيگانگان بر دربار و حاكميت سياسي ايران را سبب گرديد. و از آن پس دربار ايران ذليلانه براي حفظ اقتدار و حاكميت خود دست به دامان قدرت‌هاي بيگانه مي‌شد و با دست خود زمينه دخالت‌هاي آنان را فراهم مي‌ساخت.

پي‌نوشت

1. رك، جان فوران، مقاومت شكستند، تاريخ تحولات اجتماعي ايران، ترجمه احمد تدين، تهران رسا 1377، ص 162

2. در دوره سلطنت فتحعليشاه قاجار به دليل بهانه جويي‌ها و تجاوزات روسيه دو جنگ با ايران به وقوع پيوست جنگ او ل به مدت 10 سال از 1218 تا 1228 ه ق به طول انجاميد و قرارداد گلستان را بر ايران تحميل گرد و جنگ دوم به مدت 2 سال از 1241 تا 1243 به‌طول انجاميد و با انعقاد قرارداد تركمن چاي پايان يافت.

نويسنده: محمد ملك زاده