آيا بين خلق وخو وتغذيه ي انسان ها ارتباطي وجود دارد، يا نه؟ پاسخ به اين پرسش، مثبت است. «تغذيه» نقش مهمي دراخلاق و روحيات انسان، ازجمله درغم و شادي، خوش اخلاقي وبد اخلاقي، سخت دلي ورقت قلب، پذيرش دعا وقبولي ساير عبادات و مصونيت از وسوسه هاي شيطاني داردوهمچنين در صفا، سلامت ونورانيت دل اثر مي گذارد.

دلائل تأثير پذيري اخلاق از تغذيه

براي اين ادعا، دلائلي را مي توان برشمرد:

1. دليل وجداني

براي ما پيش آمده است كه بعد از صرف غذاي مورد علاقه، احساس آرامش ونشاط شده است؛ نيزگاهي اتفاق افتاده است كه با شرايط استرس زا مواجه شده ايم كه در اين شرايط، ناخود آگاه به سمت مواد خوراكي رفته ايم تا به اين طريق، استرس را از خود دور كنيم. بنابراين هر يك از ما در خود مي يابيم كه بين خصلت هاي اخلاقي و تغذيه، ارتباط برقرار است وبهداشت در تغذيه، مي تواند در بهبود اخلاق نقش داشته باشد.

2. دليل تجربي

امروزه دانش تجربي، وابستگي بين تغذيه و خصلت هاي اخلاقي بشر را اثبات نموده است. كارشناسان تغذيه براين باورند كه اگر بدن انسان از نظر انواع ومقدار مواد شيميايي وتركيبات طبيعي لازم خود درحد تعادل قرار داشته باشد، خلق ورفتار او متعادل مي شود.
تغذيه نامناسب مي تواند تعادل بدن را به هم بزند؛ از باب نمونه، بسياري از زنان دچار كم خوني هستند، كه اين مسأله باعث افسردگي وخستگي زودرس مي شود. يا برخي با كمبود ويتامين هايي مواجه اند، كه اين كمبودها روي سيستم عصبي ورفتاري بسيار مؤثر است.
درافرادي كه به طور منظم وسروقت غذا نمي خورند، قند خونشان درحال تغيير است وثبات لازم را ندارند واين، بر قدرت تفكر وتمركز وخلق وخوي تأثير مي گذارد.
به باور دانشمندان، بسياري از پديده هاي اخلاقي به خاطر هورمون هايي است كه غده هاي بدن تراوش مي كنند وتراوش غده ها، رابطه ي نزديكي با تغذيه ي انسان دارد؛ از باب نمونه متذكر مي شويم كه بر همين اساس، برخي معتقدند گوشت هر حيواني، حاوي صفات آن حيوان است واز طريق غده ها و تراوش ها آن ها دراخلاق كساني كه از آن تغذيه مي كنند، اثر مي گذارد. گوشت درندگان، انسان را درنده خو مي كند وگوشت خوك، صفت بي بند وباري جنسي را - كه از ويژگي هاي اين حيوان است- به خورنده ي آن منتقل مي سازد.
درمورد تأثير غذا بر سلامت ذهني، رواني واخلاقي افراد، دويست نفر از مردم انگلستان مورد مطالعه قرار گرفتند وبه اين افراد توصيه شد: مصرف غذاهايي را كه براي خلق وخو، استرس زا هستند، قطع كنند وهمزمان مقدار غذاهايي را كه از ذهن وخلق فرد حمايت مي كنند، افزايش دهند. هشتاد وهشت در صد افرادي كه از رژيم هاي غذايي حمايت كننده خلق وخو استفاده كردند، از نظر ذهني ورواني، وضعيت بهتري پيداكردند. بنابراين، تغذيه در رفتار آدمي نقش دارد.

3.دليل ديني

از متون اسلامي( آيات وروايات) به وضوح ديده مي شود كه رابطه ي نزديكي ميان تغذيه و روحيات و خلقيات بشر وجود دارد.
آري بين تغذيه وخصلت هاي اخلاقي (مانند: بدخلقي وخوش خلقي، غم و اندوه و افسردگي، رقت قلب وسخت دلي ) وحتي توفيق وقبولي نماز وروزه وعبادات، رابطه اي برقرار است.
اين سخن به اين معنا نيست كه تغذيه، علت تمام و كامل براي اخلاق خوب يا بد باشد، بلكه
«تعذيه» يكي از عوامل زمينه ساز اخلاق است؛ هم از نظر نوع غذاها وهم ازنظر مقدار مصرف و حلال و حرام بودن آنها.
اينك به صورت كوتاه وفشرده، بنگريم كه در روايات پيامبر (ص) واهل بيت مطهرش درمورد نقش تغديه بر اخلاق ورفتار آدمي، چه رهنمودهايي داده شده است.

گوشت

خوردن گوشت، بدخلقي را ذوب ونابود مي كند؛ لذا پيامبر گرامي اسلام (ص) فرمود:
«عليكم باللحم فان اللحم ينمي اللحم و من مضي به اربعون صباحاً لم ياكل اللحم ساء خلقه ومن ساء خلقه فاطعموه اللحم و من اكل شحمه انزلت مثلها من الداء؛(1) برشما باد به خوردن گوشت، چون كه گوشت، گوشت مي آورد. هر كس چهل روز بر او بگذرد و در آن فاصله گوشت نخورده باشد، بدخلق خواهد شد. و هر كس بد خلق شد، به او گوشت بخورانيد...»
نيز حضرت فرمود:
«من اتي عليه اربعون يوماً لم ياكل لحماً فليستقرض علي الله تعالي و لياكله؛(2) هر كس چهل روز بر او بگذرد وگوشت نخورده باشد، بايد پول قرض بگيرد وگوشت بخرد وبخورد».
امام علي (ع) فرمود:
«عليكم باللحم فانه ينبت اللحم ومن ترك اللحم اربعين يوماً ساء خلقه؛(3) برشما باد به خوردن گوشت، چون كه گوشت، گوشت مي روياند. كسي كه چهل روز گوشت نخورد، اخلاق او بد مي شود.»
نيز فرمود:
«كلوا اللحم فانه يصفي اللون ويخمص البطن ويحسن الخلق؛(4) گوشت بخوريد؛ چون كه باعث صفا ودرخشندگي رنگ پوست، باريكي شكم وحسن خلق مي گردد».
امام صادق (ع) فرمود:
«اللحم ينبت اللحم ومن ترك اللحم اربعين يوماً ساء خلقه ومن ساء خلقه فاذنوا في اذنه.؛(5)
[گوشت بخوريد، زيرا] گوشت، گوشت مي روياند، وهركس چهل روز گوشت نخورد، زشت خو مي شود، وهر كس زشت خو شد، درگوش او اذان بگوييد».
بين سخت دلي وزياد گوشت خوردن، ارتباط برقرار است؛ لذا پيامبر(ص) فرمود:
«من اكل اللحم اربعين يوماً صباحاً قسا قلبه ؛(6) هر كس چهل روز پياپي هنگام صبح گوشت بخورد، سخت دل خواهد شد».
از اين روايات به خوبي استفاده مي شود كه در «گوشت» ماده اي است كه اگر براي مدت طولاني از بدن انسان قطع شود، در روحيات و ويژگي هاي
اخلاقي فرد اثر مي گذارد وكج خلقي وبد اخلاقي به بار مي آورد و همچنين اگر ماده ي مذكور زياد شود، قساوت قلب مي آورد.

گوشت دراج(7)

پيامبر (ص) فرمود:
«من سره ان يقل غيظه فلياكل لحم الدراج؛(8) كسي كه دوست دارد خشم او كم شود، گوشت دراج بخورد.»
همچنين فرمود:
«من اشتكي فؤاده وكثر غمه فلياكل لحم الدراج؛(9) هر كه دل نگران [وبيمار دل] است وغم واندوه فراواني دارد، گوشت دراج بخورد».
نيز فرمود:
«اذا وجد احدكم غماً او كرباً لا يدري ما سببه فلياكل لحم الدراج فانه يسكن عنه ان شاء الله؛(10)
هر گاه يكي ازشما درخود غم و نگراني نداشت، براي رفع آن گوشت دراج بخورد؛ چون كه با اين كار وبه خواست خدا - نگراني وناراحتي اش فروكش مي نمايد».

عسل

اميرمؤمنان علي (ع) فرمود:
«العسل شفاء من كل داء ولا داء فيه يقل البلغم و يجلو القلب؛(11) عسل، شفاي همه ي بيماري هاست. ودرآن بيماري نيست. عسل، بلغم را مي كاهد و قلب را جلا مي دهد وصفا مي بخشد.

روغن زيتون

پيامبر اسلام(ص)فرمود:
«عليكم بالزيت فانه يكشف المره و يذهب البلغم ويشد العصب ويذهب بالضني ويحسن الخلق؛(12)
برشما لازم است كه از زيت (روغن زيتون يا هر گونه روغن مايع) استفاده كنيد؛ زيرا صفرا را آشكار وبلغم را از بين مي برد و عصب را تقويت، بيماري را نابود واخلاق انسان را نيكو مي كند.»
نيز فرمود:
«عليكم بالزيت فانه....يطيب النفس ويذهب بالغم؛(13) برشما لازم است كه از روغن زيتون استفاده كنيد، زيرا نفس را پاكيزه مي كند واندوه و افسردگي را مي زدايد».
حضرت رسول (ص) در وصيتي به امام علي (ع) فرمود:
«يا علي كل الزيت وادهن به فانه من اكل الزيت وادهن به لم يقربه الشيطان اربعين صباحاً؛(14) اي علي ! روغن زيتون بخور و آن را به خود بمال. هر كه روغن زيتون بخورد و و آن را به خود بدن خود بمالد، شيطان تا چهل پگاه به او نزديك نمي گردد».
امام رضا (ع) فرمود:
«نعم الطعام الزيت يطيب النكهه ويذهب بالبلغم ويصفي اللون ويشد العصب ويذهب
بالوصب ويطفي الغضب؛ (15) روغن زيتون، خوب طعامي است كه دهان را خوش بو مي كند، بلغم را مي برد، رنگ پوست را درخشنده مي نمايد، عصب را نيرومند وبيماري را نابود مي كند وخشم را فرو مي نشاند».

خرما

پيامبراكرم (ص) فرمود:
«اطعموا المراه في شهرها التي تلد فيه التمرفان ولدها يكون حليماً نقيا؛(16) به زن باردار درماهي كه در آن وضع حمل مي كند، خرما بخورانيد كه فرزند او بردبار وپرهيزكار خواهد شد.»
امام صادق (ع) فرمود:
«من اكل في يوم سبع تمرات عجوه علي الريق من تمر العاليه لم يضره في ذلك اليوم سم ولا سحر ولا شيطان؛(17) هر كه در روز، ناشتا هفت دانه خرما - از نوع مرغوبش - بخورد، در آن روز سم و سحر وشيطان به او زيان نمي رساند».

كشمش

پيامبر (ص) فرمود:
«عليكم بالزبيب فانه يطفيء المره وياكل البلغم ويصح الجسم ويحسن الخلق ويشد العصب و يذهب بالوصب؛(18) به شما سفارش مي شود به خوردن مويز (كشمش)؛ چون كه صفرا را خاموش مي كند، بلغم را مي برد، به بدن سلامتي مي بخشد، خلق را نيكو، عصب را قوي وبيماري را نابود مي كند».
حضرت رسول اعظم(ص) فرمود:
«عليكم بالزبيب فانه يكشف المره ويذهب بالبلغم ويشد العصب ويذهب بالاعياء ويحسن الخلق ويطيب النفس ويذهب بالغم؛(19) به شما سفارش مي شود به خوردن مويز(كشمش) كه صفرا را آشكار مي كند، بلغم را مي برد، عصب را نيرومند مي كند، خستگي را مي برد، خلق را نيكو مي كند و نفس را پاكيزه مي دارد واندوه و افسردگي را مي زدايد».
امام علي (ع) فرمود:
«الزبيب يشد القلب ويذهب بالمرض ويطفي الحراره ويطيب النفس ... .ويذهب بالغم ويطيب النفس؛(20) كشمش، قلب را تقويت و بيماري را دور مي كند، حرارت را فرو مي نشاند، نفس را پاكيزه مي كند، اندوه و افسردگي را مي زدايد و نفس را پاكيزه مي دارد».

انگور

امام صادق (ع) فرمود:
«شكا نبي من الانبياء الي الله عز وجل الغم فامره عز وجل باكل العنب؛(21) يكي از پياميران الهي از اندوه وافسردگي به پيشگاه خداوند شكايت كرد، خداي متعال به او دستور داد كه انگور بخورد».

پي نوشت ها :

1-بحار الانوار،ج 63، ص 56.
2-وسائل الشيعه، ج17، ص26.
3-عيون اخبار الرضا، ج17، ص41
4-طب النبوي، ابوالعباس مستغفري، ص281.
5-كافي، ج6، ص309؛ من لايحضره الفقيه، ج1، ص299.
6-جامع احاديث شيعه، ج23، ص301.
7-دراج، پرنده اي است شبيه به كبك كه گوشت لذيدي دارد.
8-كافي، ج6، ص312.
9-حكم النبي(ص)، ج7، ص272.
10-مكارم الاخلاق، ص161.
11-بحارالانوار، ج63، ص294.
12-عيون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص35.
13-همان.
14-مكارم الاخلاق، ص190.
15-همان.
16-همان، ص169.
17-همان،ج168.
18-همان، ص 175.
19-بحار الانوار، ج63، ص151.
20-مكارم الاخلاق، ص175.
21-كافي، ج6، ص351.

نويسنده:حسن عاشوري لنگرودي

منبع:نشريه فرهنگ كوثر، شماره83.